### یادداشتی بر کتاب «زبان، منزلت و قدرت در ایران»
ویلیام بی‌من
(ترجمه‌ی محمد راضی، نشر نی، ۱۳۹۴)

#مسعود_اصغرنژاد_بلوچی

چند سالی می‌شود که هر بار بحث تعارف، زرنگی، پارتی‌بازی، یا آن حس عجیب «دوروی ایرانی» پیش می‌آید، کسی بالاخره می‌گوید: «برو کتاب بی‌من رو بخون، همه‌چیز اونجاست.» من هم بالاخره خواندم و حالا می‌فهمم چرا این کتاب برای خیلی‌ها مثل یک آینه‌ی بی‌رحم عمل می‌کند؛ آینه‌ای که نه فقط رفتارهای روزمره‌مان را نشان می‌دهد، بلکه منطق پنهان پشت آن‌ها را هم عریان می‌کند. ویلیام بی‌من، مردم‌شناس و ایران‌شناس آمریکایی، در این کتاب (که در اصل سال ۱۹۸۶ با عنوان Language, Status and Power in Iran منتشر شده) تلاش کرده همان کاری را با جامعه‌ی ایرانی بکند که اروینگ گافمن با جامعه‌ی غربی کرد: نشان بدهد تعاملات روزمره‌ی ما تصادفی و خودجوش نیستند، بلکه طبق قواعد پیچیده و اغلب نانوشته‌ای پیش می‌روند که هم محدودمان می‌کنند و هم به ما امکان «بازی» می‌دهند.

بی‌من از همان ابتدا موضع نظری‌اش را روشن می‌کند: او پیرو رویکردهای سنتی ساختاری نیست که معنی را از پیش تعیین‌شده و ثابت فرض می‌کنند؛ او به نظریه‌ی کنش گفتار (speech acts) و به‌ویژه به ایده‌ی «معنی به عنوان فرایند اجتماعی خلاق و توافقی» نزدیک است. به زبان ساده، معنی نه در واژه‌ها، نه در فرهنگ «از بالا»، بلکه در همین لحظه‌ی تعامل میان من و تو ساخته می‌شود. این نگاه به او اجازه می‌دهد هم به ساختارهای کلان فرهنگی (مثل تشیع، بی‌اعتمادی تاریخی، نظام منزلت) توجه کند و هم به خلاقیت و زرنگی فردی که در دل همان ساختارها شکوفا می‌شود. نتیجه ترکیبی است که نه ما را قربانی محض فرهنگ می‌بیند و نه قهرمانان کاملاً آزاد؛ بلکه ما را بازیگرانی می‌بیند که در زمینی با قوانین مشخص بازی می‌کنند، اما گاهی با زیرکی قوانین را خم می‌کنند بدون اینکه بشکنند.

مفهوم محوری کتاب دو قاعده‌ی به‌هم‌پیوسته است: قاعده‌ی «تناسب» (appropriateness) و قاعده‌ی «کارآیی» (effectiveness). تناسب یعنی همان چیزی که «شایسته‌ی موقعیت» است؛ مجموعه انتظارات فرهنگی که می‌گوید در فلان بافت چه بگویی، چه نگویی، چطور بنشینی، چقدر فاصله بگیری. کارآیی اما هنر دست‌کاری همین تناسب است تا به هدفت برسی؛ هنر زرنگی. بی‌من تأکید می‌کند که هر دو قاعده از دل فرهنگ برمی‌خیزند؛ یعنی فرهنگ هم زندان است و هم جعبه‌ابزار. زرنگی نه تقلب است و نه دروغگویی مطلق؛ زرنگی یعنی تسلط کامل بر قواعد بازی تا بتوانی در چارچوب همان قواعد، بازی را به نفع خودت بچرخانی.

یکی از درخشان‌ترین بخش‌های کتاب جایی است که بی‌من به رابطه‌ی «صورت پیام» و «محتوای پیام» می‌پردازد. او نشان می‌دهد که در ایران، صورت و معنا به ندرت یک‌به‌یک هستند. همان جمله می‌تواند در ده موقعیت ده معنای متفاوت داشته باشد و این چندمعنایی نه عیب زبان فارسی، بلکه استراتژی فرهنگی است. ریشه‌اش را در دو چیز می‌بیند: یکی اصل تفسیر در تشیع (ظاهر و باطن، تأویل) و دیگری بی‌اعتمادی تاریخی که از دوره‌ی صفویه تا امروز ادامه پیدا کرده. وقتی هیچ‌کس به هیچ‌کس اعتماد ندارد، بهترین راه این است که حرف‌ات را طوری بزنی که همیشه راه فرار داشته باشی. نتیجه؟ واژه‌هایی مثل «منظور»، «حرفش این نبود»، «حسابش کن»، «دور بزن» و… در زبان روزمره‌مان فراوان می‌شوند. زرنگی در این بافت یعنی توانایی تولید صورت‌هایی که چندلایه هستند؛ لایه‌ای برای حفظ آبروی خودت، لایه‌ای برای حفظ آبروی طرف مقابل، و لایه‌ای پنهان برای رساندن پیام واقعی.

در بخش دوم، بی‌من رابطه‌ی صورت پیام با موقعیت افراد را بررسی می‌کند و دو نوع اساسی تعامل را تشخیص می‌دهد: تعامل سلسله‌مراتبی (بالادست/پایین‌دست) و تعامل برابر. تعارف را مخصوص موقعیت اول می‌داند؛ تعارف آیین‌مند کردن فاصله‌ی منزلت است. وقتی من فرودستم، با تعارف فاصله را تأیید می‌کنم اما همزمان سعی می‌کنم آن را نرم‌تر کنم؛ وقتی فرادستم، با رد تعارف یا تعارف متقابل، بزرگواری‌ام را نشان می‌دهم. پارتی‌بازی اما در موقعیت برابر اتفاق می‌افتد؛ جایی که دو نفر رسماً هم‌سطح‌اند اما می‌خواهند از یکدیگر چیزی بگیرند. در این موقعیت، رابطه‌ی شخصی، رفاقت، آشنایی، «خودمونی شدن» ابزار کارآیی می‌شود.

شاید جذاب‌ترین بخش کتاب جایی باشد که بی‌من سه الگوی اصلی شکل‌دهنده‌ی تعاملات ایرانی را معرفی می‌کند و بعد با ترکیب‌شان دو «بافت» ایده‌آل در دو سر یک پیوستار می‌سازد:

۱. اخلاق فردی → میزان آزادی عمل (محدود ←→ آزاد)
۲. اخلاق اجتماعی → درک منزلت (سلسله‌مراتبی ←→ برابر)
۳. عرصه عمومی/خصوصی → تقابل بیرون/درون

ترکیب این سه، دو بافت اصلی می‌سازد:

- بافت الف (بیرون): اداره، خیابان، مهمانی رسمی، محل کار → سلسله‌مراتب + محدودیت آزادی + احتیاط و کنترل
- بافت ب (درون): خانه، جمع صمیمی، دوستان نزدیک → برابری + آزادی عمل + صمیمیت و رهایی

جالب اینجاست که این دو بافت فقط دو نقطه‌ی انتهایی پیوستار نیستند؛ بیشتر موقعیت‌های زندگی ما جایی در میان این پیوستار قرار می‌گیرند. مثلاً خانه‌ی پدربزرگ ممکن است کمی به سمت بافت الف متمایل باشد، یا مهمانی دوستانه در رستوران کمی به سمت بافت ب. عدول از قواعد بافت (اگر با زرنگی توجیه نشود) بلافاصله مجازات اجتماعی دارد: از برچسب «بی‌ادب» و «پررو» تا طرد شدن از جمع.

خواندن این بخش برای من مثل دیدن یک نقشه‌ی دقیق از جهنم روزمره‌ام بود. ناگهان فهمیدم چرا در اداره باید ده بار تعارف کنم تا یک چای بخورم، چرا در خانه‌ی دوستم می‌توانم با جوراب روی مبل دراز بکشم، چرا در تاکسی با راننده خودمونی می‌شویم اما در بانک با متصدی فاصله نگه می‌داریم. همه‌ی این‌ها تصادفی نیست؛ همه بر اساس همین سه الگو تنظیم شده‌اند.

کتاب البته خالی از ضعف نیست. بزرگ‌ترین انتقادی که به ذهنم می‌رسد این است که بی‌من گاهی بیش از حد همه‌چیز را به فرهنگ نسبت می‌دهد و تغییرات طبقاتی، جنسیتی، نسلی و منطقه‌ای را کم‌رنگ می‌بیند. مثلاً تعارف در میان طبقه‌ی متوسط جدید تهران با تعارف در میان ایل نشینان یا روستاییان تفاوت‌های زیادی دارد. یا زرنگی در میان نسل z با زرنگی نسل قبل فرق کرده؛ امروز زرنگی گاهی در اینوتنشن اینستاگرامی یا ایموجی‌هاست، نه فقط در کنایه و طنز کلامی. همچنین بی‌من که در دهه‌ی ۱۹۷۰ ایران بوده، طبیعتاً تصویری از جامعه‌ی پیش از انقلاب ارائه می‌دهد و برخی مثال‌هایش امروز کمی کهنه به نظر می‌رسد. اما شگفت‌انگیز اینجاست که منطق کلی هنوز کار می‌کند؛ انگار این قواعد عمیق‌تر از تغییرات سیاسی و تکنولوژیک هستند.

نکته‌ی دیگری که گاهی آزارم داد، لحن کمی از بالا به پایین نویسنده است؛ انگار او کشف کرده که ما ایرانی‌ها چقدر پیچیده و «متفاوت» هستیم. این حس «شرق‌شناسی» در برخی صفحات دیده می‌شود، هرچند بی‌من نسبت به خیلی از خاورشناسان هم‌دوره‌اش منصف‌تر و دقیق‌تر است.

با همه‌ی این‌ها، «زبان، منزلت و قدرت در ایران» هنوز بهترین کتابی است که درباره‌ی منطق پنهان تعاملات روزمره‌ی ما نوشته شده. بعد از خواندنش دیگر نمی‌توانی تعارف کنی بدون اینکه بدانی داری چه آیینی را اجرا می‌کنی؛ نمی‌توانی زرنگی کنی بدون اینکه بدانی داری از کدام مکانیسم فرهنگی استفاده می‌کنی؛ نمی‌توانی در اداره یا خانه رفتار کنی بدون اینکه ببینی دقیقاً کجای پیوستار بیرون/درون ایستاده‌ای.

این کتاب نه فقط برای جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان، بلکه برای هر ایرانی که می‌خواهد خودش را بهتر بشناسد، ضروری است. شاید بعد از خواندنش کمی عصبانی شویم (چون آینه است)، شاید کمی مغرور شویم (چون نشان می‌دهد چقدر پیچیده و زیرکیم)، اما در نهایت نمی‌توانیم انکار کنیم: بله، ما همین‌طور هستیم و این قواعد همین‌طور کار می‌کنند. و شاید بهترین راه تغییر، اول شناختن همین قواعد باشد؛ همان‌طور که بی‌من می‌گوید، زرنگی واقعی از شناخت دقیق قواعد بازی شروع می‌شود.

#مسعود_اصغرنژاد_بلوچی

چند سال پیش که «هنر شفاف اندیشیدن» دوبلی را خواندم، حس کردم نویسنده دارد با چاقوی جراحی خطاهای ذهنم را یکی‌یکی بیرون می‌کشد و روی میز می‌گذارد. کتاب جدیدش، «هنر خوب زیستن»، همان چاقو را برمی‌دارد، اما این بار به جای مغز، قلب و سبک زندگی‌ام را هدف گرفته است. اگر اولی درباره‌ی «فکر نکردن احمقانه» بود، دومی درباره‌ی «زندگی نکردن احمقانه» است. همان لحن صریح سوئیسی، همان جملات کوتاه و تیغ‌دار، همان مثال‌های روزمره که انگار از آشپزخانه‌ی خودت دزدیده شده‌اند.

دوبلی در این کتاب ۵۲ ابزار ذهنی (یا به قول خودش «استراتژی زندگی») ارائه می‌کند؛ هر فصل یک ابزار، هر ابزار یک راه میان‌بر برای کمتر پشیمان شدن و بیشتر لذت بردن. او ادعا نمی‌کند فرمول سعادت ابدی کشف کرده؛ فقط می‌گوید این ابزارها در زندگی خودش جواب داده و حالا با خیال راحت آن‌ها را روی میز گذاشته تا ما هم برداریم و امتحان کنیم. این صداقتِ بی‌تعارف، اولین چیزی است که آدم را به کتاب می‌کشاند.

از میان این ۵۲ فصل، چند تایی هست که واقعاً در ذهنم چنگ انداخته و زندگی روزمره‌ام را تغییر داده‌اند. یکی همین نقل قولی که در معرفی کتاب آوردید: «یک مهارت فوق‌العاده به هزاران توانایی متوسط برتری دارد.» دوبلی اینجا داروی تلخ می‌دهد: دست از پراکنده‌کاری بردارید، از جک‌البودن همه‌فن‌حریف دست بشویید و تمام تمرکزتان را بگذارید روی یک حوزه که می‌توانید در آن «بهترینِ جهان» باشید (یا دست‌کم خیلی خیلی خوب). او مثال می‌زند: اگر در کشیدن اسب و گاو استعداد ندارید، رویای نقاش شدن را بگذارید کنار؛ اگر با آدم‌ها راحت نیستید، رستوران زدن دیوانگی است. این حرف شاید در نگاه اول بی‌رحمانه به نظر برسد، اما برای من مثل بیدارباش بود.

من سال‌ها در دام «متوسط بودن در همه چیز» گیر کرده بودم: کمی زبان، کمی ورزش، کمی نوشتن، کمی سرمایه‌گذاری، کمی عکاسی… نتیجه؟ هیچ‌کدام به جایی نرسید و همیشه حس کمبود داشتم. بعد از خواندن این فصل، تصمیم گرفتم فقط روی یک چیز شرط ببندم: نوشتن. بقیه را یا حذف کردم یا به حداقل رساندم. نتیجه فقط شش ماه بعد مشخص شد: اولین کتابم چاپ شد، درآمد جانبی‌ام سه برابر شد و برای اولین بار حس کردم «کافی» هستم. نه به این معنا که دیگر هیچ ضعفی ندارم، بلکه به این معنا که یک ستون محکم دارم که بقیه‌ی زندگی‌ام می‌تواند به آن تکیه کند. این شاید مهم‌ترین درسی بود که از دوبلی گرفتم: زندگی خوب روی شن ساخته نمی‌شود؛ روی یک صخره ساخته می‌شود.

ابزار دیگری که عاشقش شدم «دایره‌ی شایستگی» است. دوبلی می‌گوید بیشتر بدبختی‌های ما از این می‌آید که مدام بیرون از دایره‌ی شایستگی‌مان سرک می‌کشیم. سیاست، بورس، روان‌کاوی دوستان، پیش‌بینی آینده… چیزهایی که نه اطلاعات کافی داریم، نه کنترل، نه تخصص. او پیشنهاد می‌کند هر وقت دیدید دارید درباره چیزی نظر قاطع می‌دهید، اول از خودتان بپرسید: «آیا این داخل دایره‌ی شایستگی من است؟» اگر نیست، بهترین کار سکوت یا گفتن «نمی‌دانم» است. من این را روی دیوار اتاق کارم چسبانده‌ام. نتیجه؟ بحث‌های بی‌نتیجه‌ام با دوستان ۸۰ درصد کم شد، اضطرابم از اخبار کمتر شد و زمانم برای چیزهایی که واقعاً بلدم آزاد شد. ساده است، اما مثل ترک سیگار، سخت.

یکی از فصل‌های جنجالی کتاب، «پول خوشبختی نمی‌آورد (بعد از یک حدی)» است. دوبلی اینجا با تحقیقات دنیل کانمن و دیگران هم‌نوا می‌شود و می‌گوید آستانه‌ی خوشبختی مالی در کشورهای غربی حدود ۷۵-۱۰۰ هزار دلار در سال است؛ بالاتر از آن، شادی افزوده خیلی ناچیز است. او حتی جسارت می‌کند و می‌گوید: «اگر سالی ۲۰۰ هزار دلار درآمد دارید و هنوز خوشحال نیستید، مشکل پول نیست؛ مشکل شما هستید.» این حرف برای جامعه‌ی مصرف‌زده‌ی ما مثل پتک است. من خودم سال‌ها فکر می‌کردم «فقط یکم بیشتر پول داشته باشم، همه چیز درست می‌شود.» بعد از خواندن این فصل، به جای دویدن دنبال درآمد بیشتر، شروع کردم به ساده‌تر کردن زندگی: خانه‌ی کوچک‌تر، ماشین کمتر، سفرهای ارزان‌تر. عجیب است که دقیقاً همان سال حس کردم «کافی» دارم. پول بیشتر شد، اما آرامش خیلی بیشتر شد.

دوبلی در فصل «حسابداری ذهنی» هم ضربه‌ی فنی می‌زند. توضیح می‌دهد که ما انسان‌ها چقدر احمقانه هزینه‌هایمان را دسته‌بندی می‌کنیم: مثلاً چون بلیت کنسرت را از قبل خریده‌ایم، حتی اگر حالمان بد باشد می‌رویم چون «حیف است»، اما اگر همان پول را نقد در جیبمان بود، راحت می‌گفتیم «ولش کن». یا مثلاً پولی که از ارث می‌رسد را راحت‌تر حرام می‌کنیم تا پولی که زحمت کشیده‌ایم. او پیشنهاد می‌کند همه‌ی پول‌ها را در یک حساب ذهنی واحد ببینیم. من این کار را کردم و یک دفعه دیدم چقدر ولخرجی‌هایم کم شد. دیگر «پول تو جیبی» و «پول بادآورده» و «پول پس‌انداز» ندارم؛ فقط «پول من» دارم که باید عاقلانه خرج شود.

از نظر سبک نوشتاری، دوبلی مثل همیشه مینیمال و بی‌رحم است. هیچ جمله‌ی اضافه‌ای ندارد. هر فصل دو سه صفحه است، یک داستان کوتاه، یک نتیجه‌گیری تلخ و شیرین، و تمام. این باعث می‌شود کتاب را بتوانید در مترو، در صف نان، در دستشویی (!) بخوانید و هر بار یک ابزار جدید به جیب بزنید. ترجمه‌ی عادل فردوسی‌پور و دوستان هم مثل همیشه روان و خودمانی است؛ انگار خود دوبلی دارد فارسی حرف می‌زند.

البته کتاب بی‌نقص نیست. گاهی احساس می‌کنی نویسنده زیادی از بالا به پایین حرف می‌زند، انگار خودش همه‌ی این ابزارها را صددرصد اجرا کرده و حالا از قله برای ما موعظه می‌کند. یا مثلاً در بعضی فصل‌ها (مثل «سرنوشت‌باوری») بیش از حد بدبین است و انگار هیچ جایی برای شانس و اقبال و معجزه نمی‌گذارد. من شخصاً فکر می‌کنم زندگی ترکیبی از استراتژی و سرندیپیتی است؛ نمی‌شود همه چیز را با ابزارهای ذهنی کنترل کرد. همچنین کتاب برای کسی که در فقر شدید یا افسردگی عمیق است شاید زیادی لوکس به نظر برسد؛ این ابزارها بیشتر برای کسانی کار می‌کند که حداقل نیازهای پایه‌ای‌شان برآورده شده باشد.

با همه‌ی این حرف‌ها، «هنر خوب زیستن» برای من یکی از آن کتاب‌هایی بود که واقعاً زندگی‌ام را بهتر کرد؛ نه به این معنا که ناگهان ثروتمند یا مشهور شدم، بلکه به این معنا که کمتر اشتباه احمقانه می‌کنم، کمتر پشیمان می‌شوم و بیشتر از روزم لذت می‌برم. اگر «هنر شفاف اندیشیدن» به من یاد داد چطور فکر کنم، این کتاب به من یاد داد چطور زندگی کنم.

در پایان، نقل قول مورد علاقه‌ام از کتاب را با شما شریک می‌شوم، چون فکر می‌کنم خلاصه‌ی کل فلسفه‌ی دوبلی است:

«زندگی خوب، زندگیِ بی‌نقص نیست؛ زندگی‌ای است که در آن تعداد تصمیم‌های احمقانه‌تان روزبه‌روز کمتر می‌شود.»

اگر فقط همین یک جمله را آویزه‌ی گوشتان کنید، کتاب پولش را درآورده. به نظر من، خیلی بیشتر از پولش را درآورد.

تندنگاری بر مجموعه شعر« یقه های لج باز»

**

مسعود اصغرنژادبلوچی

نیاز شعر امروز به گونه ای شده است که شکل متناسب با روزگار به خود را با نوعی جدال درونی برای خود ترسیم نموده و به نوعی نمی تواند موازی جهان دردها و درک ها سر از لاک ندیدن درد و درک جاری، بیرون نیاورد و به شکل عجیبی با نوعی عصیان محتوایی در خلال روزمره گی برداشت های هستن را در خود بازنمایی می کند.

در این میان ساختن تصویر صادقانه و ساده و توجه به دریافت مخاطب برای بازکردن پای مخاطب به جهان شخصی شاعرانه کار دشواری است. و در این وانفسا انسان معاصر را مرور کند و در نهایت یک کتاب و یک مجموعه شسته و رفته ارائه نماید از اتفاق هایی است که در حال حاضر کمتر رخ می دهد. هودیسه حسینی شاعر و مترجم در مجموعه شعر خود این کار را به خوبی انجام داده و در این حوزه به نکات و نقاط قابل تأملی دست یافته است.

ماه

از گوشه ای سرک بکشد

توی دامنش(دامن آسمان) ستاره بریزد. ص9

با این که احتمالاً دامن آسمان منظور است ،اما آن گونه نیست و این یعنی درک سطر شاعرانه ی سپید، به یک فضا سازی انتزاعی انجامیده که جهان شاعری و ذهن شاعرانه ای را در خود مستتر دارد. درک سطر سطر زنانه در شعر زنانه و عبور از جنسیت محوایی برای در شدن از عدم درک حالت مخاطب و عبور از خود بینی نکته دیگری ست که در مجموعه یقه های لج باز که چاپ دوم آن توسط ناشر تخصصی شعر، فصل پنجم در سال 1398 به جامعه شعر تقدیم شده است.

در این مجموعه می خوانیم :

یادم می رود

شعرهایم را

از روی چوب لباسی بردارم. ص16

که این نزدیک شدن به جهان اشیا عنی این که شاعر از گفت و گو با اطرافیان به نتیجه درست نمی رسد و در جهان کنایه و استعاره نیز آرامش پیدا نمی کند به همین خاطر با اطراف و اشیا وارد دیالوگ می شود.

پاک نشدن خاطره ی تلخ با کندن جان. ص32

از جمله سطرهای این مجموعه شعر است که اشعار آن با رشته نامرئی درک به هم تنیده شده است.

همین شاعر که با کندن جان از تنهایی و تقدیر ناخواسته دور نمی شود و دردهای اش التیام نمی بابد با همه از راه گفت و گو ایجاد ارتباط می کند تا یا به خود برسد یا این که:

«بامبوی کنار پیانو اندوه شاعر را بشنود.» ص14

این شرایط از جهان شاعری کهبتواند نکته سنجانه متن را در خدمت جوهر شاعریبگیرد قابل ستایش است. البته شاعر در خود نوعی ملاحظه گری را تمرین می کند و سعی دارد خودش، خود اصلی را پنهان کند؛ به عنوان مثال:

می توانست به جای بنویسم (ص 35 ) بگوید:

قیمه یا قرمه

هیچ کدام شعری نیست که می خواستم بپزم! ص 35

اینکه به جای بپزم بنویسم آورده نشان از آن دارد که از تجربه عبور از نحوه و نحو در زبان معیار برخوردار نیست و می خواهد همچنان در یک ارتباط دو سویه با مخاطب قرار بگیرد و خود منطقی اش را نیز در شعر شکل بدهد.

شاعری که از مراقبهی ذهنرنج می برد و عصیان عاشقانه اش را با:

در هیچ کدام از عکس های تو

زیبا نمی شوم. ص37

به نمایش در می آورد. این مرحله از سرودن شعر یعنی شاعر خود را یافته ست و می خواهد مراحل پختگی را پشت سر بگذارد. شاعری که قصد دارد در جهان شعر سپید معیارهای ارزشی سرود و سرودن را به درستی رعایت نماید. و در این راه نشانه ها را مرتب به جامی گذارد؛ البته اشاراتی دارد که معلوم نیست هدف از آن‌ها چیست و قصد دارد فراتر از موضوع و محتوا چه چیز را نشان بدهد و بیان کند.

آستین های بد قلق

یقه های لجباز

ترکیب خوبی است اما دامن هایی که اگر داغشان نکنم

از این دست هستند.

یعنی کافی بود گفته می شد:

آستین های بد قلق

یقه های لجباز

لباس شب را هر چه اطو می کشم

رد دست های تو پنهان نمی شود...ص36

در این شعر که نوان کتاب نیز از آن گرفته شده است جوهر شعر در خدمت دنیای نوینی است که امید است شعر امروز راه خود را در این محور دنبال نموده و آثار مستقل و خوبی از این دست خلق نماید. خام دستی شاعر این مجموعه در برخی مواقع دست شاعر را رو می کند، اما تا انتهای مجموعه همچنان شاعر زیرک و زرنگی را مشاهده می کنیم که دست از آفرینش برنمی دارد.

شاعری که جهان پیرامون خود را یا به شکل نوعی عصیان و اعتراض به خدمت می گیرد یا فی المثل در شعر ص 44

از خود مایه می گذارد و از این کار لذت می برد.

من فراموش شده ام

به همین سادگی

مثل یک جفت کفش دوست داشتنی

که ته کمد

جا می ماند و

از یاد می رود.

که به نظر اگر:

من فراموش شده ام

به سادگی یک جفت کفش دوست داشتنی.

شاعرانه تر با کلمات برخورد می شد. به همین سادگی مثل یک...جا داشت به شکل سطرهای پیشنهادی سوهان بخورد و صیقلی تر بشود. البته این پیشنهادها به عیار سایر سطرها و شعرها رسوخ نموده و در اکثر مواقع چنین سروده و ارائه شده اند وگرنه هر شاعر به هر شکل می تواند بسراید...

شعرهای ص 46و 48 کتاب نیز از جمله شعرهای فرازدار و خوب کتاب است که پیشنهاد می شود کتاب را تهیه نموده و از خواند اشعارش که دنیای پنهان یک زن را که هستن را در لحظه ی تلاقی ریل ها و کلمه دنبال م نماید سر دربیاورید.

دنیای زنانگی در خدمت محتوای درون مرزی می تواند نمایانگر عبور شاعر از مرزهای زبانی به حساب آید. کما این که هستن و عینیت هستی در شعر لازم و ملزوم هایی دارد که مهم ترین آن داشتن حرف شاعرانه است. و در کنار این مطلب جدای غریزه ی شاعران : ص 18 سطر 6:

که جایی میان ملافه های درهم ریخته

اتاقی

نزدیک به خاطره ترین

روز زندگیم

جامانده است...

که در یک سطر باید یا حتی شاید اگر هر چهار سطر در دو سطر می بود چند بعدی محتوا بیشتر نمایان می شد:

که جایی میان ملافه های درهم ریخته اتاقی

نزدیک به خاطره ترین روز زندگیم جامانده است...

گفته می شود این گونه ظرفیت ها در ذیل کاستی های صفحه آرایی ایجاد می شود اما همین قدر سطر بندی در شعر سپید مهم است که ردیف و قافیه و لازم است در این باره بی پروایی نمود.

صفحه 19 نیز:

برای انبوه

رزهای سرخ

آغوش می شوم و...

که لااقل باید پلکانی نوشته می شد. و ان پرهیز بیشتر از آن جا نشأت می گیرد که خیلی ها تجربه هایی از این دست را (تجربه های طاهره صفارزاده) پیش پا افتاده تلقی می کنند که به زعم بنده اتفاقاً با تکرار آن خود نمود اساسی و اصلی گرفته جزو وظایف ووسایل شعر غیر کلاسیک می شود.

در ص23 سطر ماقبل پایان:

بعد از این همه وقت

پاک بودن

هوایی می شوم. که در این جا نیز به نظر همان مشکل توجه نکردن به سطر بندی رخ داده است.

در ص 28 :

کنار مغازه تعویض روغن

ایستاده ام

ایستاده یک سطر پایین رفته...که آن نیز به نظرم اگر هم در صفحه آرایی رخ داده باشند نشان از آن دارد که به محتوای جدی شعر، خصوصاً جوهر شعری خاص و خوب این مجموعه کم توجهی شده است.

یا باید گفته می شد ایستاده ام و دیوید بکهام به ماشین ها روغن کاسترول می فروشد یا اگر ایستاده را خذف به قرینه معنایی در نظر بگیریم، برای بهتر رساندن معنا و حال آن شخص شبیه به بکهام بهتر بود اسم خاص بکهام در پایان شعر آورده می شد.

البته این اشاره بیشتر به خاطر آن است که شاعر در شعر ص 27 با این که همیشه عینک زده است اما همچنان:

اصراری

به خوب دیدن دنیا ندارم...

این که شاعر یقه های لج باز در متن و سروده های اش نوعی عصیان روایت می شود، دقیقاً بر می گردد به خاصیت شعر متعهد امروز که توانسته در ذیل کلمات به خلق اثر بپردازد، کاملاً مسلط است.

شاعر یقه های لج باز، دست از تلاش در مکاشفه بر نمی دارد، هم چنان سعی دارد لا به لای صداهای اضافی آوازه پرنده ها را بشنود و این مراجعه به طبیعت و بازگشت شاعر به متن ِهستن، خوب از ارتباط شاعر با هستی بر م آید.

هودیسه حسینی به صداقت در گفتار، مومن است و این را جزو افتخارات خود در لحظه سرایش می داند:

کلمه ها

قطار شده اند

با سرعت

از برابرم می گذرند

دستم

به آخرین واگن هم نمی رسد. ص30

صفحه به صفحه کتاب یقه های لجباز خانم حسینی سرشار است از بازگویی درونیات انسان امروز که نمونه اش در خود این شاعر حلول کرده است. آن چه که از ذهن انسان پاک نمی شود، تلخی های روزهای تلخ است و نا امیدی، که باید با طرح آن به سمت درمان آن گام برداشت.

سر در گریبان تاریکی ام

دکمه

دکمه

باز می کنم تا انتها

خالی است این پیراهن

به هیچ روشنی نمی رسم. ص 33

این که شاعر خود را، یعنی یک زن را بسراید و از دغدغه هایش بگوید یک حسن محسوب می شود. آن هم در روزگاری که شعر محتوایش را به شکل عجیبی از دست داده است.

شعر می خوانم

فکر ناهار فردا

درست وسط شعر

از لای کتابم

سر می رود:

قیمه یا قرمه سبزی

هیچ کدام

شعری نیست

که می خواستم بنویسم!! که پیشتر اشاره شد می توانست شاعر مثل بسیاری از شجاعت های معنایی که به خرج داده اینجا بجای بنویسم از فعل بپزم استفاده نماید. همچنین در شعر صفحه 36 که عنوان کتاب نیز از آن گرفته شده، مشاهده می کنیم که شاعر از تنانگی و زنانگی بهره برده و صاف کردن چین و چروک های زیستن را پذیرا شده است؛

آستین های بد قلق او و یقه های لج بازش حرفی از رد دست های معشوق یا انسانی می زند که حوصله شاعر را سر برده است. صنعتی شدن زندگی امروزی، یک تکنیک به حساب می آید که تکیه گاه محتوایی در بطن زندگی را رقم می زند. با فشار دادن دکمه/دوربین عکاسی تصویر بی جانی نقش می بندد که در جایی جز چشم های شاعر نفس می کشد، با این حال، انزجار شاعر از تجدید خاطره را ذیل سطر

«در هیچ کدام از عکس های تو

زیبا نمی شوم!؟» پی می بریم. ص 37

به مردن می ماند

کودکانه امید بستن و

ناگهان

هزارساله

پیر شدن. ص40

چشم به هوای مه آلود و

باران ریزی که در پیش است

خاطرات رویاهای نداشته را

مرور می کنم...ص 42

تصویری از خودم

نه نقاشی شمع سوخته و

گل پژمرده

عکسی واضح

ص 46

داشتنت اما

تقلا برای به آغوش کشیدن ماه است

در دور دست آسمان!

اینکه شاعر به جنسیت خود به شکل شک و تردید می نگرد نیز نوعی اعتراض به محتوای متون ادبی خصوصاً شعر به شکل یک پاندومی است:

«چشم های قشنگ است

نمی دانستم

لبهایم شیرین است

نمی دانستم

من یک زنم!

نمی دانستم...» ص 48

هروقت

«همایون»

اوج گرفت

به دیوار

مشت بکوب...ص 49

شب شده

ولی تاریک نیست

فیروزه ی من

روی انگشت هایم

مثل ماه

می درخشد...ص50

به اسم توی شناسنامه ام

اینکه تو اسپاگتی را

با اشتیاق

دور چنگال می پیچی و

می خندی

دهن کجی روزگار است

به تمام فروخورده هایم..ص 52

نشسته ام

در شمال ترین راه آهن

چشم دوخته ام

به دست های سوزنبان:

لحظه تلاقی ریل ها...ص 54

همه این ها تکه هایی از اشعار مجموعه یقه های لجباز هودیسه حسینی است که مخاطب جدی شعر را به داشتن کتاب و خواندن کل مجموعه راغب می سازد.

ويليام جى. وين‌رایت
ترجمه و معرفى: حجت‌الاسلام دکتر محمدهادى شهاب

کتاب Reason and the Heart (۱۹۹۵) نوشتهٔ فيلسوف آمريکايى ويليام جى. وين‌رایت، يکى از مهم‌ترين آثار معاصر در فلسفهٔ دين است که به مسئلهٔ نقش عواطف، احساسات، اراده و «دل» در شکل‌گيرى و توجيه باورهاى دينى مى‌پردازد. وين‌رایت مى‌کوشد ميان دو سنّت افراطىِ متضاد در تاريخ فکر دينى غرب، راه سومى بگشايد:

۱) سنّت عقل‌گراى افراطى (evidentialism سخت‌گيرانه): باورهاى دينى بايد منحصراً بر شواهد عينى، عمومى و بين‌الاذهانى استوار باشند؛ هرگونه دخالت عاطفه، اراده يا تمايل، «آلايش» معرفتى است.
۲) سنّت احساس‌گراى افراطى (fideism يا passionalism محض): باورهاى دينى اساساً انفسى، شخصى و غيرقابل اثبات عقلانى‌اند؛ عقل آفاقى نه تنها لازم نيست، بلکه گاه مانع است.

وين‌رایت هر دو را ناکافى مى‌داند و مدعى است که:

«باورهاى دينى مى‌توانند و بايد مبتنى بر شواهد عقلانى باشند، اما تنها کسانى مى‌توانند اين شواهد را به‌درستى ببينند و ارزيابى کنند که از شرايط اخلاقى و معنوى مناسبى برخوردار باشند.»

به تعبير ديگر، عقل و دل نه در تقابل، بلکه در هم‌آوايى‌اند؛ عاطفه نه جايگزين شواهد، بلکه شرط لازم براى «ديدن صحيح» شواهد است. اين ديدگاه شباهت آشکارى با سنّت عرفانى-اخلاقى اسلامى دارد که معرفت حقيقى را بدون تهذيب نفس ممکن نمى‌داند و بسيارى از انکارهاى الهى را ناشى از «بيمارى قلب» و رذايل اخلاقى مى‌شمارد.

وين‌رایت براى تبيين اين «راه سوم» به سه متفکر بزرگ تاريخ فکر مسيحىِ پروتستان و کاتوليک استناد مى‌کند که هر سه، به شيوه‌هاى متفاوت، نقش مثبت عواطف و اراده را در معرفت دينى تأييد کرده‌اند:

۱) جاناتان ادواردز (۱۷۰۳-۱۷۵۸)
متکلم و فيلسوف بزرگ کالوينيست آمريکايى، مهم‌ترين اثرش در اين زمينه Religious Affections است.

ادواردز سخت‌گيرانه‌ترين مبناگرا (foundationalist) است و معتقد است ايمان صحيح بايد مبتنى بر شواهد کافى باشد؛ اما نکتهٔ کليدى او اين است که عقل طبيعىِ تنها و منزوى، به‌تنهايى قادر به درک صحيح شواهد نيست. دليلش:

- عقل انسان پس از گناه اوليه، گرفتار پيش‌داورى‌ها، تمايلات فاسد، حبّ ذات، عادت‌ها، تخيلات و دشمنى‌هاى پنهان است.
- اين موانع عاطفى و اخلاقى همچون «لنز کثيف» عمل مى‌کنند و نمى‌گذارند قوّت واقعى شواهد ديده شود.
- لطف خاص الهى با دو کار همزمان، اين مشکل را حل مى‌کند:
الف) زدودن تمايلات فاسد و پيش‌داورى‌ها؛
ب) ايجاد تمايلات و احساسات مثبت (عشق به قداست، خيرخواهى راستين، شوق به زيبايى الهى).
- تنها وقتى قلب از «حس روحانى جديد» (a new spiritual sense) برخوردار شد، عقل مى‌تواند شواهد را با وضوح کامل ببيند.
- بنابراين قديسان در «موقعيت معرفتى برتر» قرار دارند؛ نه به اين معنا که شواهدى انحصارى دارند، بلکه به اين معنا که همان شواهد عمومى را درست‌تر مى‌بينند.

نتیجهٔ مهم ادواردز: عواطف متناسب نه جايگزين شواهد، بلکه شرط لازم براى ادراک صحيح قوّت شواهد است. اين دقيقاً همان چيزى است که او را از احساس‌گرايان محض جدا مى‌کند.

۲) جان هنرى نيومن (۱۸۰۱-۱۸۹۰)
متکلم بزرگ انگليکان و سپس کاتوليک، معروف‌ترين اثرش در اين زمينه Grammar of Assent است.

نيومن به‌کلى از الگوهاى صورى استدلال (قياس و استقرا) نااميد است و معتقد است بسيارى از مهم‌ترين باورهاى ما (تاريخى، اخلاقى، دينى) بر پايهٔ استدلال‌هاى غيرصورى و «استنتاج بهترين تبيين» شکل مى‌گيرند. ويژگى‌هاى اين استدلال‌ها:

- شخصى‌اند و به کل تجربهٔ زيستى، خلقيات، تاريچهٔ فردى و حالت قلبى او وابسته‌اند.
- نمى‌توان آن‌ها را به قواعد عمومى و بين‌الاذهانى تبديل کرد.
- نيومن براى اين نوع استدلال نام «قوّه استنتاج‌گر» (Illative Sense) مى‌گذارد؛ قوه‌اى که شبيه «عقل عملى» يا «وجدان اخلاقى» است و در هر حوزه‌اى به کمال خاص خودش مى‌رسد.
- کارکرد اين قوه به شدت تحت تأثير ويژگى‌هاى اخلاقى و عاطفى فرد است: خودبينى، حس‌گرايى، تکبّر، يا برعکس، تواضع، عشق به حقيقت، پاکى قلب، انتخاب شواهد و وزن‌دهى به آن‌ها را تغيير مى‌دهد.

نيومن صريحاً مى‌گويد: «براى رسيدن به حقيقت، تنها به سراغ قواعد منطقى نرويد؛ به کمالات اخلاقى هم توجه کنيد.»

#### ۳) ويليام جيمز (۱۸۴۲-۱۹۱۰)
روان‌شناس و فيلسوف پراگماتيست، مقالهٔ معروف «اراده معطوف به باور» (The Will to Believe, ۱۸۹۶).

جيمز دو ادعاى کليدى دارد:

الف) مفهوم سنتى «حقيقت = مطابقت محض با واقعيت» ناکافى است؛ صحت يک باور هميشه با علايق، نيازها و خواست‌هاى ما گره خورده است. حتى در علم هم دانشمندان با علايق متفاوت از يک مجموعه شواهد به نتايج متفاوت مى‌رسند.
ب) در مواردى که:

- انتخاب ميان باور و عدم باور «زنده»، «حياتى» و «اضطرارى» است،
- شواهد عقلانى کافى براى تصميم‌گيرى قاطع وجود ندارد،
- اجباراً بايد يکى را انتخاب کنيم (چون سکوت هم خود نوعى انتخاب است)،

در چنين مواردى، ما از جهت معرفتى مجازيم (بلکه گاه مکلّفيم) که به «طبیعت مشتاق» خود اجازه دهيم باور را انتخاب کند. فرضيهٔ دينى دقيقاً چنين موردى است.

وين‌رایت با دقت از جيمز دفاع مى‌کند و مى‌گويد بسيارى از منتقدان جيمز را بد فهميده‌اند؛ جيمز نمى‌گويد «عمل کن گويى خدا هست»، بلکه مى‌گويد در شرايط خاص، باور به وجود خدا از جهت معرفتى موجه و عقلانى است، زيرا قواى عاطفى ما بى‌ارتباط با واقعيت نيستند؛ «منطقهٔ خاموش قلب» شايد عميق‌ترين راه ارتباط ما با طبيعت اشياء باشد.

پاسخ به دو اشکال اصلى

در فصل‌هاى پايانى، وين‌رایت به دو اشکال کلاسيک عليه دخالت عواطف پاسخ مى‌دهد:

۱) اشکال دور (Circularity):
اگر شرط ديدن صحيح شواهد، داشتن قلب پاک باشد و شرط پاک شدن قلب، پذيرش باورهاى دينى، پس دور باطل است.
پاسخ وين‌رایت: رابطه ميان فضيلت و باور، دورِ «مُفسِد» نيست؛ شبيه رابطهٔ سلامت جسم و ورزش است؛ هر دو به هم کمک مى‌کنند و رشد مى‌دهند.

۲) اشکال نسبى‌گرايى (Relativism):
اگر باور به خلقيات و حالت قلبى فرد بستگى دارد، پس حقيقت نسبى مى‌شود.
پاسخ: وجود شرايط اخلاقى و معنوى براى ديدن صحيح شواهد، به معناى نسبى بودن حقيقت نيست؛ همان‌طور که براى ديدن صحيح ستارگان در روز به تلسکوپ قوى نياز داريم، براى ديدن شواهد الهى هم به قلب پاک نياز داريم. ابزار بهتر، واقعيت بيشترى را آشکار مى‌کند، نه اينکه واقعيت را خلق کند.

جمع‌بندى نهايى وين‌رایت

هدف کتاب متقاعد کردن خواننده به اين نکته است که:

در شرايط درست، عواطف، احساسات و شور آدمى نه تنها مانع شناخت نيستند، بلکه شرط لازم براى به‌کارگيرى صحيح قواى شناختى ما هستند. در چنين حالتى، اخلاق و منطق هم‌پوشانى پيدا مى‌کنند.

اين ديدگاه، تأييدى فلسفى-تاريخى بر يکى از محورى‌ترين آموزه‌هاى قرآن و روايات اسلامى است که انکار بسيارى از منکران را نه ناشى از فقدان دليل، بلکه ناشى از «مرض قلب»، «ختم الهى»، «رانده شدن از درگاه رحمت» و مانند آن مى‌داند. کتاب وين‌رایت نشان مى‌دهد که اين بينش، نه تنها در سنّت اسلامى، بلکه در بهترين متفکران مسيحى نيز ريشه‌هاى عميقى دارد و مى‌تواند پايه‌اى براى گفت‌وگوى جديد ميان عقل و دل در فلسفهٔ دين معاصر باشد.

آلن رب‌ـ گري‌يه

برگردان: ابوالحسن نجفي

ذکر مصيبت وسيله‌اي است براي پذيرفتن بدبختي بشري و آن را در کل زندگي جا دادن و لاجرم آن را موجه و مشروع ساختن (به صورت جبر يا حکمت يا تزکية نفس): امتناع از پذيرفتن تراژدي و جست‌وجوي وسايل بياني براي اغفال نشدن و به دام آن نيفتادن (وهيچ چيز فريب‌کارتر از تراژدي نيست) امروز از مهم‌ترين وظايف نويسنده است. رلان بارت قصد من در اين مقاله رد دلايل مخالفان رمان نو نيست، بلکه بيش از آن مي‌خواهم حد و مرز اين دلايل را مشخص و وجوه افتراق نظر خودم را از نظر آن‌ها روشن کنم. از جدل حاصلي به بار نمي‌آيد، اما اگر گفت‌وشنود واقعي ميسر شود نيايد از آن سرباز زد. و اگر از اين گفت‌وشنود هم حاصلي به بار نيايد دست‌کم مي‌توان سبب آن را دريافت. نخست آيا در کلمة «انسانيت» به نام آن آثار ما را محکوم مي‌کنند فريبي به کار نرفته است؟ و اگر اين کلمه بي‌معني نباشد دقيقاً به چه معني است؟ کساني که آن را همواره به کار مي‌برند، کساني که آن را تنها ملاک ستايش و نکوهش قرار مي‌دهند تفکر مشخص (و محدود) دربارة انسان و موقعيت او در جهان و پديده‌هاي هستيش ـ را شايد به عمد ــ با نوعي اعتقاد به اصليت و مرکزيت انسان در مي‌آميزند و براساس آن مدعي مي‌شوند که هرچه در جهان هست معنايي يا دلالتي دارد، يعني شبکه‌اي از احساسات و افکار انساني به گرد اشياي جهان مي‌تنند. عقيدة آن‌ها را مي‌توان در دو جملة زير خلاصه کرد. اگر من بگويم:«جهان همان انسان است.» از هر گناهي پاک مي‌شوم. ولي اگر بگويم:«جهان همان جهان است و انسان هم فقط انسان است.» بي‌درنگ متهم به ارتکاب جنايت نسبت به بشريت خواهم شد. جنايت عبارت از بيان اين عقيده است: چيزي در جهان هست که انسان نيست و با او هيچ سخني نمي‌گويد و هيچ‌وجه مشترکي با او ندارد. اصل جنايت در اين است که من اين جدايي و فاصله ميان انسان و اشياي جهان را ببينم و سعي نکنم که به آن «تعالي» ببخشم. حال آثار ادبي چگونه مي‌توانند «غيرانساني» باشند؟ چگونه فلان داستان که انسان را به صحنه مي‌آورد و در هر صفحه، قدم به قدم، او را دنبال مي‌کند و کرده‌ها و ديده‌ها يا انديشه‌هاي او را شرح مي‌دهد ممکن است متهم به روگرداني از انسان شود؟ همين‌جا بگويم که آن‌ها با قهرمان داستان حرفي ندارند، يعني بر او ايراد نمي‌گيرند که چرا «غيرانساني» است، حتي اگر ديوانة مردم‌آزار يا جاني باشد. اما اکنون نگاه اين مرد ـ قهرمان داستان ـ بر اشياي جهان خيره مي‌شود: آن‌ها را مي‌بيند اما نمي‌خواهد تصاحب کند، نمي‌خواهد با آن‌ها هيچ نوع توافق مشکوک يا تباني داشته باشد، از آن‌ها چيزي نمي‌پرسد و در ذهن خود نسبت به آن‌ها هيچ احساسي حاکي از سازگاري يا ناسازگاري نمي‌يابد. احياناً ممکن است آن‌ها را پايگاه هوس خود يا نگاه خود قرار دهد، اما نگاهش فقط ابعاد آن‌ها را مي‌بيند و هوسش نيز بر سطح آن‌ها قرار مي‌گيرد بي‌آن که در عمق آن‌ها فرو رود ـ زيرا چيزي در عمق آن‌ها نيست ـ و بي‌آن که آن‌ها را ندا دهد ـ زيرا آن‌ها پاسخي نخواهند داد. هر داستان که چنين کسي را به صحنه بياورد از ديدگاه «انساني» محکوم است، زيرا به حکم اين ديدگاه، نشان دادن انسان در جايي که هست کافي نيست: نويسنده بايد اعلام کند که انسان در همه‌جا هست. طرفداران اصالت بشر، به بهانة اين که شناخت انسان از جهان امري ذهني است، انسان را وسيلة توجيه همه چيز قرار مي‌دهند، يعني يک پل عاطفي ميان روح انسان و اشياي جهان مي‌کشند و انسان را پشتوانة اين همبستگي مي‌کنند. در زمينة ادبيات، بيان اين همبستگي در مناسبات تشبيه و استعاره و مجاز آشکار مي‌شود. اين‌ها هرگز صناعات ادبي پاک و بي‌آلايشي نيستند. هنگامي که از باد و باران «هوس‌باز» يا کوهستان «باشکوه» يا «دل» جنگل يا آفتاب «بي‌امان» يا دهکدة «قوز کرده» در ته دره سخن مي‌گوييم در وهلة نخست ظاهراً اطلاعي دربارة وضع و شکل و اندازه و موقعيت آن‌ها به دست مي‌دهيم. اما اين واژه‌هاي مجازي، بجز دادن اطلاعات فيزيکي محض، کار ديگري نيز انجام مي‌دهند که نمي‌توان آن را فقط از مقولة زيور کلام دانست: بلندي کوهستان، چه بخواهيم چه نخواهيم، ارزش اخلاقي مي‌يابد و گرماي آفتاب محصول ارادة آدمي مي‌شود و... در آثار ادبي زمان ما، اين مشابهت‌هاي «آدمي‌وار» آن‌قدر تکرار مي‌شوند و با چنان انسجام و بداهتي به کار مي‌روند که ناچار از زير آن‌ها نوعي جهان‌بيني ماورارياءطبيعي پديدار مي‌گردد. نويسندگاني که اين واژگان را به کار مي‌گيرند، دانسته يا ندانسته، رابطة پايداري ميان جهان و ساکنان آن برقرار مي‌کنند و بدين‌گونه احساسات انسان از تماس‌هاي پي‌درپي او با جهان پديد مي‌آيد به طوري که هر يک از احساس‌هاي ما قرينه و نظيرة خود را در جهان مي‌يابد. استعاره يا مجاز، که ظاهر نوعي نسبت مشابهت بدون پيش‌داوري و جانبداري است، در حقيقت عبارت است از ارتباطي پنهاني حاکي از حالتي عاطفي، اعم از محبت يا نفرت. زيرا اگر فقط جنبة تشبيهي آن را در نظر بگيريم در بسياري از موارد کلام بيهوده‌اي به کار مي‌بريم که چيز تازه‌اي بر توصيف ما نمي‌افزايد. اگر فقط بگويم که دهکده در ته دره «واقع است» يا «قرار دارد» چه نگفته‌ايم؟ «قوز کرده» از اين بابت اطلاع بيش‌تري به ما نمي‌دهد جز اين که خواننده را (به دنبال نويسنده) به روح مفروض دهکده منتقل مي‌کند. اگر من خواننده معناي «قوز کرده» را بپذيرم ديگر تماشاگر محض نيستم، بلکه خودم، دست‌کم در اثناي اين جمله، دهکده مي‌شوم و ته دره به صورت حفره‌اي در مي‌آيد که مي‌خواهم در آن ناپديد شوم. هواداران مجاز و استعاره در پاسخ مي‌گويند که اين صناعت حسني هم دارد و آن اين است که چيز نامحسوسي را محسوس مي‌کند و چون خواننده خود به صورت دهکده درآيد ناچار در موقعيت دهکده شريک مي‌شود و بنابراين آن را بهتر مي‌شناسد. هم‌چنين است کوهستان: مثلاً اگر به جاي اين که زاوية ديد خود را نسبت به ارتفاع کوه اندازه بگيرم صفت «باشکوه» را به آن نسبت دهم آن را بهتر مي‌شناسانم... اين سخن البته گاهي درست است اما هميشه، به اصطلاح، تالي فاسدي هم دارد، يعني اشکال در همين شرکت خواننده در شئ موصوف است، زيرا او را تا پذيرش يک وحدت پنهان ميان انسان و جهان پيش‌مي‌برد. حتي بايد گفت که اين اضافه کيفيت توصيفي براي برائت ذمه است: هواداران مجاز و استعاره قصدي جز ايجاد تصور رابطه و وحدت ندارند، به‌طوري که اگر فعل «قوز کردن» يا «چمباتمه زدن» و نظاير آن را در اختيار نمي‌داشتند چه بسا اصلاً از موقعيت دهکده سخن نمي‌گفتند و اگر منظرة اخلاقي «شکوه» کوه را نمي‌ديدند بلندي آن را نيز در نظر نمي‌گرفتند. اما چنين منظره‌اي براي آن‌ها هرگز امري «بيروني» نيست، بلکه همواره عبارت از هديه‌اي است که به انسان عطا مي‌شود: اشياي پيرامون او همان پريان قصه‌ها هستند که هر کدام براي کودک يکي از منش‌هاي اخلاقي آينده‌اش را به ارمغان مي‌آورد. آن چه اين نويسندگان مي‌خواهند اين است که کوه احساس شکوه را به من القا کند. سپس اين احساس در من رشد مي‌يابد، به تبع آن، احساس‌هاي ديگري از قبيل جلال و جلوه و پهلواني و بزرگواري و غرور در من زنده مي‌شود و من نيز به نوبة خود آن‌ها را به اشياي ديگر، هر چند کوچک و ناچيز باشند، نسبت مي‌دهم (و مثلاً از «درخت مغرور» و «جام بخشنده» سخن مي‌گويم) و بدين‌گونه جهان جلوه‌گاه همة آرزوهاي واهي من مي‌شود. احساس‌هاي ديگر من نيز به همين‌صورت در مي‌آيند و من در اين مبادله‌هاي پي‌درپي و رو به فزوني، ديگر نخواهم توانست اصل و علت هيچ‌چيز را دريابم. آيا شکوه نخست در خود من قرار داشته است يا در برابر من؟ حتي اين پرسش معناي خود را از دست مي‌دهد و ميان من و جهان فقط اتحادي متعالي باقي مي‌ماند. سپس، به حکم عادت، دورتر مي‌روم. همين که اصل اتحاد را پذيرفتم دربارة اندوه منظره و بي‌اعتنايي سنگ و خودرضايي سطل زغال سخن خواهم گفت. اين استعاره‌هاي جديد اطلاع چنداني دربارة اشياي مورد مطالعة من به دست نمي‌دهند، اما جهان اشيا چنان به ذهنيت من آغشته مي‌شود که از آن پس هر نوع احساس و منشي را مي‌توانم به آن نسبت دهم. آن‌گاه فراموش خواهم کرد که منم، و فقط منم، که احساس اندوه يا تنهايي مي‌کنم. به‌زودي اين عناصر عاطفي را به صورت «واقعيت عميق» جهان مادي و حتي تنها واقعيت در خور اعتنا خواهم ديد. مسئله اين نيست که اشياي جهان را ماية توصيف شعور آدمي قرار مي‌دهيم، چنان‌که براي ساختن کلبه‌اي پاره‌هاي تخته را به کار مي‌بريم، نتيجه‌اي که به‌دست مي‌آيد بسيار بيش‌تر از اين است. هرگاه اندوه خودم را با اندوهي که به منظره نسبت مي‌دهم يک‌سان بگيرم و رابطة ميان اين دو را امري سطحي و ظاهري ندانم ناچار براي زندگي کنوني ميان شکل بيروني و محتواي دروني ذهنم پيشاپيش انتظارم را مي‌کشيده است پس اين اندوه نيز در ازل مقدر من بوده است. مي‌بينيد که تصور طبيعت بشري چه‌گونه با واژگان مجازي پيوند مي‌يابد. اين طبيعت ازلي و تغييرناپذير که مشترک ميان همة افراد بشري است براي وجود داشتن نياز به خدا ندارد. همين‌قدر کافي است که بدانم قلة مون بلان در سلسله جبال آلپ از دوران سوم زمين شناسي همراه با همة تصوراتي که از بزرگي و پاکي دارم منتظرم بوده است! وانگهي اين طبيعت فقط به انسان منحصر نمي‌شود، زيرا پيوند ميان ذهن انسان و اشياي جهان است به عبارت ديگر از ما مي‌خواهند که به ذات مشترک سراسر «آفرينش» ايمان بياوريم. پس من و جهان روح يگانه و راز يگانه‌اي داريم. بنابراين اعتقاد به اصالت طبيعت سرآغاز هر نوع اعتقاد به اصالت بشر است. تصادفي نيست که اول بار، طبيعت ـ يعني مواد معدني و نباتي و حيواني ـ گرفتار واژگان مجازي ـ يعني معاني آدمي‌وار ـ شدند. اين طبيعت، اين کوه و دريا و جنگل و بيابان و دره، هم سرمشق ما و هم دل ما است. در عين حال هم در درون ما و هم در برابر ما است. هم قديم است و هم واجب‌الوجود. هستي و سرنوشت و رستگاري ما به دست اوست. اگر رمان نو اين «طبيعت» و واژگاني را که ادامه‌دهندة اسطورة آن است نفي مي‌کند، به خلاف آن چه ادعا کرده‌اند به معناي نفي انسان نيست، بلکه نفي تصوري است که انسان را چون خدا در همه‌جا حاضر مي‌بيند. اين در حقيقت نتيجه‌اي منطقي براي مطالبة آزادي انساني است. بنابراين نخست بايد ذهن خود را تصفيه کنيم. اگر به دقت بنگريم مي‌بينيم که گناه فقط از مشابهت‌هاي آدم‌وار(خواه رواني و خواه «امعايي») نيست، بلکه اساساً هر نوع مشابهتي خطرناک است. و شايد خطرناک‌تر از همه مشابهت‌هايي باشد که پنهاني و زيرکانه خود را به ما تحميل مي‌کنند بي‌آن که ظاهراً پاي انسان به ميان کشيده شود. چند مثال مي‌آورم. هنگامي که در آسمان شکل اسب مي‌بينم ظاهراً وصف ساده‌اي به کار مي‌بريم که نتايج ديگري در بر ندارد. اما هنگامي که از شکل اسب به «تاخت و تاز» ابر يا به «يال افشان» ابر مي‌رسيم رفتار ما ديگر معصومانه نيست. زيرا اگر ابر (يا موج يا تپه) يال داشته باشد و اگر لحظه‌اي بعد يال اسب «کمان بکشد» و «تير بيندازد» و اگر تير...، خوانندة اين صور خيالي از جهان شکل‌ها بيرون مي‌آيد و وارد جهان دلالت‌ها مي‌شود. از او مي‌خواهند که در موج و اسب، معاني پنهان و ژرفي از قبيل سرکشي، غرور، قدمت، خشونت و جز اين‌ها در يابد. تصور اين طبيعت ما را ناگزير به تصور طبيعتي مشترک ميان همة اشيا و امور، يعني طبيعتي برتر مي‌رساند. درون‌نگري هميشه از حد خود تجاوز مي‌کند و گام‌به‌گام پيش مي‌رود: از کمان به اسب، از اسب به موج ـ و از دريا به عشق مي‌رسد. طبيعت مشترک در حقيقت پاسخ هميشگي ما است به تنها پرسشي که تمدن يوناني ـ مسيحي ما مطرح کرده است(1): ابوالهول در برابر من است، از من سؤال مي‌کند، من حتي نمي‌کوشم که عناصر معماي او را بفهمم، يک جواب بيش‌تر ندارم، تنها جوابي که به همه چيز مي‌دهم: انسان. اما جواب اين نيست. سؤال‌هايي هست و جواب‌هايي. انسان فقط، از ديدگاه خودش، تنها شاهد است. انسان به جهان نگاه مي کند و جهان به نگاه او جواب نمي‌دهد، انسان اشياي جهان را مي‌بيند و اکنون پي مي‌برد که مي‌تواند از آن پيمان ماوراء طبيعي که ديگران سابقاً براي او بسته بودند و در نتيجه از بردگي و ترس رهايي يابد. مي‌تواند... يا دست کم روزي خواهد توانست. اما، از اين رهگذر، هر نوع پيوند خود را با جهان قطع نمي‌کند، بلکه برعکس مي‌پذيرد که جهان را براي منظورهاي مادي خود به کار بگيرد: ابزار، به منزلة ابزار، تماماً صورت و ماده است و البته مصرفي دارد. انسان چکشي (يا سنگي) بر مي‌دارد و روي ميله‌اي که مي‌خواهد در زمين فرو کند مي‌کوبد. به هنگام اين کار، چکش (يا سنگ) فقط صورت و ماده است: وزن و لبه و دسته‌اي دارد. سپس انسان ابزار را بر زمين مي‌نهد. چکشي که به کار نمي‌رود شئي از اشياي جهان مي‌شود؛ يعني جز کاربردش معناي ديگري ندارد. اين نداشتن معني را انسان امروز(يا فردا...) ديگر به صورت کمبود يا گسيختگي نمي‌بيند. در برابر اين خلا، ديگر احساس سرگيجه نمي‌کند، دلش نياز به ورطه‌اي ندارد که در آن فرو رود. زيرا چون اتحاد را نپذيرد تراژدي را هم نمي پذيرد. تراژدي را، از اين ديدگاه، مي‌توان چنين تعريف کرد: کوشش براي تملک فاصلة موجود ميان انسان و اشيا، به منزلة ارزشي تازه. اين در واقع آزمون دردناکي است که پيروز شدن در آن شکست خوردن است. بنابراين تراژدي در حکم آخرين اختراع اصالت بشر است تا نگذارد در دست انسان هيچ نماند: حال که پيمان سازش ميان انسان و اشيا فسخ شده است ناچار شکل تازه‌اي براي ايجاد همبستگي مي‌آفريند، يعني همين جدايي را وسيلة شفاعت ميان خود و جهان قرار مي‌دهد. اين هم اتحاد ديگري است، منتها اتحادي «دردناک» که پيوسته در راه رسيدن به مقصود است ولي هرگز به مقصود دست نمي‌يابد و کارآيي آن هميشه نسبت مستقيم با عدم دست‌رسي به آن دارد. اين در واقع واروي شگرد است، دام است ـ و جعل است. انحرافي را که در آن هست آشکارا مي‌توان ديد: به جاي اين که جست‌وجوي خير باشد تجليل از شر مي‌شود. عوارض زندگي ما بدبختي، شکست، تنهايي، گنه‌کاري، ديوانگي است و بايد همين‌ها را وثيقة رستگاري قرار داد. پس کافي نيست که وجودشان را بپذيريم، بلکه بايد به استقبال آن‌ها برويم و در عين حال وانمود کنيم که با آن‌ها مي‌جنگيم. زيرا در تراژدي نه قبول واقعي هست و نه رد واقعي. تراژدي تصعيد و تعالي اختلاف ميان انسان و جهان است. محض نمونه، نحوة عمل «تنهايي» را مثال مي‌آوريم. من صدا مي‌زنم. کسي جوابم را نمي‌دهد. به جاي اين که نتيجه بگيرم که کسي نيست ـ و اين دست‌کم گزارش ساده‌اي از واقعيت بيروني، مبتني بر زمان و مکان معين است ـ بر آن مي‌شوم تا به شيوه‌اي عمل کنم که گويي کسي هست ولي، به دليلي از دلايل، جواب نمي‌دهد. پس سکوتي که در پي نداي من مي‌آيد سکوت واقعي نيست. ناچار اين سکوت محتوايي دارد و ژرفايي و نيز روحي ـ که بي‌درنگ مرا به روح خودم بازگشت مي‌دهد. فاصلة ميان نداي من و مخاطب گنگ (و شايد کر) به صورت «دلهره» در مي‌آيد، اميد و نوميدي من مي‌شود و معنايي به زندگيم مي‌بخشد. ازاين‌پس ديگر هيچ‌چيز برايم مهم نيست مگر همين خلا جعلي و مسايلي که برايم پيش مي‌آورد. آيا باز هم بايد صدا کنم؟ آيا بايد بلندتر صدا کنم؟ آيا بايد سخن‌هاي ديگري به زبان بياورم؟ به تلاش خود ادامه مي‌دهم. خيلي زود درمي‌يابم که کسي جواب نخواهد داد، اما وجود ناپيدايي که با نداي خود مي‌آفرينم مرا وامي‌دارد تا فرياد نوميدانة خود را هم‌چنان به‌سوي خاموشي سر دهم. به‌زودي صدايي که بازپس مي‌آيد در گوشم مي‌پيچد. گويي افسون مي‌شوم و باز هم صدا مي‌کنم و باز هم... سرانجام تنهاييم که به اوج خود رسيده است در شعور با خود بيگانه‌ام به صورت جبر برتر جلوه مي‌کند و بشارت رستگاريم مي‌شود. و در راه اين رستگاري مجبورم که تا دم مرگ براي هيچ فرياد بکشم. بر طبق روال رايج، تنهاييم ديگر امري عارضي و موقتي نيست، بلکه جزيي از وجود من وهمة مردم جهان مي‌شود: اين همان طبيعت بشري است، تنهايي هميشگي است. هرجا که فاصله و جدايي و دوگانگي باشد امکان اين هم هست که آن را به صورت رنج حس کنم و سپس اين رنج را به صورت جبري متعالي درآورم. اين شبه رنج که راهي به سوي آخرت ماوراءطبيعي است راه آيندة واقعي را مي‌بندد. تراژدي اگر هم امروز ما را تسلي دهد مانع پيروزي فرداي ما مي‌شود. ظاهراً حرکت است، اما باطناً سکون جهان در نفريني زمزمه‌گر است از آن هنگام که درد خود را دوست بداريم ديگر در پي درمان آن نمي‌رويم. اين جا است که شيوة انحرافي اصالت بشر عصر جديد ما را مي‌فريبد. چون کوشش براي تصاحب اشيا نمي‌شود در بادي نظر ممکن است گمان رود که دست کم فاصلة ميان آن‌ها و انسان را برمي‌دارد. اما حقيقت امر اين نيست، زيرا در نهايت فرقي نمي‌کند که پيمان سازش من با خود اشيا باشد يا با دوري آن‌ها از من. در هر حال، پل دروغيني که ميان روح خود و جهان کشيده‌ام برجا مي‌ماند و حتي محکم‌تر مي‌شود. از اين رو است که تراژدي هرگز فاصله‌ها را بر نمي‌دارد، بلکه آن‌ها را بيش‌تر و بيش‌تر مي‌کند: فاصلة ميان انسان و ديگر انسان‌ها، فاصلة ميان انسان و خودش، ميان انسان و جهان، ميان جهان و خود جهان. ديگر هيچ چيز سالم نمي‌ماند، همه چيز ترک برمي‌دارد، از ميان به دو نيم مي‌شود، از ما و از خود فاصله مي‌گيرد و در درون هم‌آهنگ‌ترين اشياء و امور جهان، نوعي فاصلة مرموز به‌وجود مي‌آيد. اما اين فاصله‌اي است دروني، فاصله‌اي است دروغين و در حقيقت راهي است انحرافي براي رسيدن به آشتي دوباره با جهان. اکنون اين بيماري به همه جا سرايت کرده است. اما به نظر مي‌آيد که زمينة رشد آن به‌ويژه در ادبيات داستاني باشد. از داستان‌هاي عاشقانه گرفته تا داستان‌هاي پليسي، از جنايت‌کاران زجرکشيده و روسپيان پاک‌سرشت گرفته تا درست‌کاراني که وجدان‌شان آن‌ها را به نادرستي مي‌کشاند، از بيماري شهوي گرفته تا ديوانگان منطقي، در همه‌جا «قهرمان» داستان را مي‌بينيم که وجودي «دوگانه» دارد. و وجود او همراه ماجراي داستان هر چه دوگانه‌تر باشد انساني‌تر مي‌شود. به عبارت ديگر، هرچه داستان تناقض بيش‌تري داشته باشد حقيقت بيش‌تري را بازگو مي‌کند. اين تراژدي را که تمدن ذهني غرب به ما تحميل کرده است آسان نمي‌توان کنار گذاشت. حتي بايد گفت که رد طبيعت بشري و رد تقدير در وهلة اول ما را به تراژدي مي‌رساند. هيچ اثر مهمي در ادبيات معاصر نيست که در جست‌وجوي آزادي انسان نباشد و در عين‌حال به دام تراژدي، يعني ترک آزادي، نيفتد. اين تباني پنهان را، زير نام «پوچي»، دريکي از آثار بزرگ ادبي اين زمان مي‌توان ديد. مي‌دانيم که آلبر کامو فاصلة ناپيمودني ميان انسان و جهان را، ميان آرزوهاي روان آدمي و ناتواني جهان در ارضاي آن‌ها، پوچي مي‌ناميد. بنابراين پوچي نه در خود انسان است و نه در اشياي جهان، در اين است که جهان و انسان نمي‌توانند رابطة ديگري جز رابطة «بيگانگي» ميان خود برقرار کنند. همة خوانندگان کتاب متوجه اين نکته شدند که قهرمان «بيگانه» تباني پنهاني با جهان دارد که از کينه و نفرت ساخته شده است. رابطة او با اشياي پيرامونش به هيچ‌وجه معصومانه نيست، زيرا پوچي دايماً موجب سرخوردگي و عقب‌نشيني و عصيان مي‌شود. گزافه نيست که بگوييم آن‌چه اين مرد را به جنايت مي‌کشاند همان اشياي جهان است: آفتاب، دريا، ماسة براق، چاقوي درخشنده، چشمة ميان صخره‌ها، تپانچه... چنان‌که پيدا است، در ميان اين اشيا، نقش اصلي با طبيعت است. بنابراين کتاب با زبان «شسته» و «پيراسته»اي که صفحه‌هاي نخست اميد آن را مي‌داد نوشته نشده است. زيرا فقط اشياي که قبلاً از محتواي آشکار انساني لبريز شده بودند خنثي مي‌شوند و اين کار بنا به دلايل اخلاقي صورت مي‌گيرد (مانند تابوت مادر پير که نويسنده شکل بيروني و فرورفتگي ميخ‌هاي آن را شرح مي‌دهد). اما در کنار اين‌ها، هر چه داستان به لحظة جنايت نزديک مي‌شود، استعاره‌هاي کهن، حاکي از حضور هميشگي انسان، فزوني مي‌گيرند: دشت تا «حلقوم» پر از آفتاب است، شامگاه «مانند يک لحظة آشتي و وقفة غم‌انگيز» است، آسفالت کنده‌شدة جاده «گوشت درخشان» قير را آشکار مي‌کند، زمين «رنگ خون» مي‌گيرد، آفتاب «باران کور کننده» مي‌شود و درخشش آن روي صدف‌ها به‌صورت «شمشير نور» درمي‌آيد، روز «در اقيانوسي از فلز گداخته لنگر مي‌افکند» و بگذريم از «تنفس» موج‌هاي «تنبل» و دماغة «خواب آلود» و دريايي که «له‌له مي‌زند» و «سنج» آفتاب و بسياري ديگر... صحنة اصلي رمان نشان‌دهندة تصوير کاملي از يک همبستگي دردناک است: آفتاب سوزان هميشه «همان» است که بود، بازتاب آن روي تيغة چاقويي که مرد عرب در دست دارد به ميان پيشاني قهرمان «اصابت مي‌کند» و عمق چشم‌هايش را «مي‌کاود»، دست او روي تپانچه منقبض مي‌شود و مي‌خواهد آفتاب را «از جا تکان دهد»، پياپي چهاربار شليک مي‌کند و مي‌گويد:«اين گويي چهار ضربة کوتاه بود که بر در بدبختي مي‌زدم.» بنابراين پوچي يکي از شيوه‌هاي ديگر بشريت آميخته به تراژدي است. اين گزارش ساده‌اي از جدايي ميان انسان و اشيا نيست، بلکه يک دعواي عاشقانه است که به جنايتي از روي عشق و حسد مي‌انجامد. جهان متهم به تباني در جنايت مي‌شود. ژان پل سارتر در مقاله‌اي که چندي پس از انتشار «بيگانه» در نقد و معرفي آن نوشت مي‌گويد که اين کتاب «مشابهت‌هاي آدمي‌وار و قياس به نفس را دور مي‌افکند»، اما چنان‌که ديده شد برداشت او کامل نيست. سارتر حتماً اين موارد را ديده است، اما در توجيه آن‌ها مي‌گويد که «کامو گاهي شيوة اصلي خود را رها مي کند و به شيوة شاعرانه رو مي‌آورد». آيا درست‌تر نيست که بگوييم اتفاقاً توضيح معناي اصلي رمان را در همين استعاره‌ها بايد ديد؟ کامو در حقيقت مشابهت‌هاي آدمي‌وار و شيوه‌هاي قياس به نفس را دور نمي‌افکند، بلکه آن‌ها را با امساک و ظرافت به کار مي‌برد تا وزن بيش‌تري به آن‌ها بدهد. آن‌گاه همه‌چيز نظم عادي خود را باز مي‌يابد، زيرا بر طبق گفته‌اي که سارتر از پاسکال نقل مي‌کند، کامو مي‌خواهد «بدبختي طبيعي سرنوشت ما» را شرح دهد. يک پرسش باقي مي ماند: آيا مي توان از تراژدي رهايي يافت؟ امروز تراژدي بر همة احساسات و همة افکار من مسلط است و سراپاي مرا در اختيار خود دارد. تنم ممکن است راضي باشد و دلم خرسند شود، ولي وجدانم ناآرام است. من مي‌گويم که اين بدبختي، مانند هر بدبختي و هر چيز ديگري در اين جهان، وابسته به زمان و مکان است. من مي‌گويم که انسان روزي از آن رهايي خواهد يافت. اما من از اين آينده هيچ شاهدي در اختيار ندارم. پس من هم دست به نوعي قمار يا شرط بندي مي‌زنم. اونامونو، نويسنده و فيلسوف اسپانيايي، در کتاب «احساس مصيبت‌بار زندگي» مي‌گويد: «انسان حيواني بيمار است.» شرط‌ بندي من اين است که بينديشم مي‌توان انسان را شفا داد و، در اين صورت، درست نيست که او را در بيماري‌اش محبوس کنم. من در اين شرط‌ بندي چيزي نخواهم باخت. دست کم مي‌توان گفت که اين تنها کار عاقلانه است. گفتم که هيچ شاهدي در اختيار ندارم. بااين‌همه آسان مي‌توان ديد که جهان را منظماً به صورت تراژدي در آوردن نتيجة ارادة آگاهانه است. همين کافي است تا هر پيشنهادي را که مبني بر طبيعي بودن و هميشگي بودن تراژدي باشد مشکوک جلوه دهد. بنابراين از لحظه‌اي که شک کنم چاره‌اي ندارم جز اين که بيش‌تر بکاوم و پيش‌تر بروم. شايد به من بگويند که اين مبارزه خود اوج توهم تراژدي است، زيرا جنگيدن با انديشة تراژدي در حکم تسليم شدن به آن است و طبيعي‌تر آن است که اشياي جهان را پناهگاه خود بدانيم... شايد چنين باشد. اما شايد هم چنين نباشد. و در اين صورت ...

پانويس‌: 1. اشاره به افسانة ابوالهول در اساطير يوناني: ابوالهول غولي است که راه بر مسافران مي‌بندد و از آن‌ها معمايي مي‌پرسد: آن کدام جانور است که صبح چهارپا و ظهر دوپا و عصر سه‌پا دارد؟ جواب: آن انسان است که در کودکي چهاردست‌وپا و در جواني با دو پا و در پيري با عصا راه مي‌رود.

گفت و گو با نویسنده کتاب

زبان داستانی خوب نیاز به نوشتن پی در پی دارد

مسعود اصغرنژادبلوچی
فاطمه ( الهه) منوچهری، متولد آبان ۱۳۶۰، کارشناسی علوم تربیتی و کارشناسی ارشد مترجمی عربی؛ کتاب مجموعه داستان کوتاه با عنوان «می خواهم یک زن معمولی باشم.» به تازگی وارد بازار نشر شده.
داستان سانسور در کتاب کارد فیروزه ای، داستان ماسک در کتاب سگ خانواده وانگ و داستان پیرمرد در کتاب کرونا از دریچه هنر به چاپ رسیده است.
داستانک های آگهی و تاریخ مصرف زندگی و دلنوشته «چهل سالگی» در دست چاپ است. داستان کوتاه «راز پل سی و دوم» آبان ۱۴۰۰ برگزیده جشنواه «شعر و داستان البرز من» شده است. داستان پیرمرد برگزیده مسابقه کرونا در دوران مجازی کرونا شده و داستان کوتاه سانسور برگزیده مسابقه روز قلم در سال ۱۳۹۷ شده است.
دو داستان بلند و یک مجموعه داستان کوتاه نیز آماده چاپ دارد و ترجمه رمان عربی هم برای پایان نامه ارشد انجام داده که آماده شده است.
در رابطه با مجموعه آثار خود و کتاب اخیر برای ما بگویید دنیای ذهنی شما در نوشتن در چه حیطه ای است؟
کتاب می خواهم یک زن معمولی باشم. مجموعه داستان کوتاه مدرن است. متشکل از ۹ داستان کوتاه است. همه داستانهای مجموعه به جز داستان اول و آخر در مورد دغدغه های زنان جامعه است. دغدغه هایی مثل؛ پیدا کردن کار، ازدواج و بعد از ازدواج، فداکاری و ... می باشد. فضای داستانها متناسب با داستان های مدرن و دارای زیرمتن هایی است که بر اساس تجربه خوانندگان در بیشتر داستانها نیاز به دو یا سه بار خوانش می باشد و طبعاً مضمون بیشتر داستان ها بعد از چندبار خوانش به ذهن خواننده باهوش می رسد. معمولاً بنده در مورد داستان هایم حرف نمی زنم، چون معتقدم کتاب موفق، کتابی است که خودش حرفش را و پیامش را بدون نظر نویسنده به مخاطب منتقل کند.

داستان مدرن ایرانی در دهه های اخیر چگونه چشم اندازی داشته است؟
از میان نویسندگانی که به داستان نویسی مدرن روی آورده اند به شخصه نوشته های گلشیری و هدایت را بیشتر می پسندم. کتاب داستان کوتاه در ایران (داستان مدرن) اثر حسین پاینده ضمن معرفی ویژگی های این نوع داستانی، نمونه هایی خوبی از داستانهای مدرن ایرانی من باب مثال ذکر کرده است که به نظرم بسیار آموزنده است و با نثری روان نگاشته شده. با توجه به حضور نویسندگانی چون صادق هدایت، هوشنگ گلشیری و... می توان گفت این نوع داستانی شروع خوبی داشته ولی در سالهای اخیر اگر چه این مسیر ادامه یافته، ولی با شروع خوبی که با این نویسندگان رقم خورده متفاوت بوده است. مسلماً نظر شخصی دادن در مورد این سؤال کلی نیاز به تحقیقات گسترده و طاقت فرسا دارد که در این حیطه نمی گنجد.

به نظر شما داستان کوتاه در دوران اخیر توانسته است راه خود را بیابد و اثر گذار باشد؟
اگرچه عمر داستان کوتاه کمتر از رمان است و نخستین رمان ها از اوایل قرن هفدهم و نخستین داستان های کوتاه از اوایل قرن نوزدهم خلق شدند، ولی با این حال رد و نشان داستان کوتاه را می توان در گذشته های دورتر نیز دید مثل حکایات گلستان سعدی، اما این گونه آثار، ویژگی های داستان کوتاه را نداشته است. در اوایل قرن نوزدهم گی دو موپاسان و گوگول داستان کوتاه را بنیان نهادند.
گونه ادبی داستان کوتاه در دوران اخیر مهم و تأثیرگذار بوده است. داستان کوتاه با وجود موجز و فشرده بودن مخاطب را متأثر ساخته و حس داستانی را به مخاطب منتقل می نمايد. اگرچه در دوران ما ناشران و بسیاری از نویسندگان به پیروی از آنها به خلق رمان اهمیت بیشتری می دهند، اما گونه داستان کوتاه هم به زعم بنده، راه خود را پیدا کرده است.

محتوای داستان های شما در مجموعه آخر بیشتر به چه محورهایی اشاره دارد؟
مجموعه داستان «می خواهم یک زن معمولی باشم.» همان طور که پیشتر اشاره کردم، داستان‌هایی است که بیشتر به دغدغه های زنان جامعه اشاره دارد. داستان‌هایی بیشتر از جنس دردهای زنان جامعه؛ دردهایی که شاید زنان حتی خودشان کمتر به وجود آن آگاه بوده اند. دلیل آن هم این است که آن قدر این دردها و زخمها در جوامع بشری عادی جلوه داده شده که کمتر کسی از آن شکوه و شکایت می کند.
امیدوارم به عنوان یک عضو کوچک جامعه زنان توانسته باشم فقط کمی از این دردهای مانده بر دل زنان را در این مجموعه داستانی نشان بدهم.

با این اوصاف یعنی از طریق ادبیات می توان فراز و فرود جامعه را رصد نمود؟
طبعاً ادبیات تنها راهکار نبوده، نیست و نخواهد بود، اما به نظرم یکی از راهکارهای مفید بوده، هست و خواهد بود. دنیای شگفت انگیز ادبیات، درک بهتری از وقایع جامعه بشری ارائه می دهد. تخیل، نیمه پنهان واقعیت یا حقیقت را باز می نماید. آثار ادبی بدون اینکه نسخه بدل واقعیت باشند، تعبیری مؤثرتر و مفیدتر و تازه تر از آن ارائه می دهند که به کام خوانندگان آن می نشیند.

ذهن و زبان شما چه قدر در آثارتان نمود پیدا می کند؟
طبعاً فرآیندی که نویسندگان در مسیر نوشتن با آن روبه رو می شوند، خودشناسی است. به عقیده من خودشناسی ارتباط نزدیک و تنگاتنگ با نوشتن دارد. اینکه تا چه حد توانسته ام گوشه ای از دنیای ذهنی خود را با تخیل درهم آمیخته و به خوانندگان منتقل نمایم، به عقیده خودم تنها گوشه ناچیزی بیش نبوده است، اما اینکه تا چه حد در این زمینه موفق بوده ام، اولاً برعهده مخاطب می باشد و در ثانی بنده فکر می کنم من تازه در ابتدای این مسیر پرپیچ و خم و ناشناخته نوشتن قرار گرفته ام که هر چه پیشتر می روم دنیای تازه تری از ناخودآگاهم را کشف می کنم و این کشفی لذت بخش است.
اما در مورد زبان مساله فرق می کند. زبان داستانی خوب نیاز به مطالعه و نوشتن پی در پی دارد که شاید بعد از سالها تلاش، این امر میسر شود.

با توجه به محتوای کتاب آیا ادبیات امروز سمت و سوی خاصی را دنبال می کند، یا نویسنده سمت خود را در آثارش ارائه می دهد؟
اگر نظر شخصی بنده را بخواهید، معتقدم هر دو حالت در ادبیات ممکن است.
اما من در ادبیات سمت و سوی خاص داستانهای خودم را دنبال می کنم. شاید عده ای نپسندند یا به مذاق شان خوش نیاید، ایرادی ندارد. نویسنده باید پذیرای نقد و نظرات همه؛ بالاخص منتقدان باشد. من هم برای عقاید دیگران احترام قائلم. اما فکر می کنم اینکه نویسنده ای آثارش را در سمت و سوی خاص خود می نویسد، یک پدیده ای درونی است که از اختیار نویسنده تا حدودی خارج است. نه اینکه نویسنده نتواند با آموزشهای لازم و شرکت در کلاسهای داستان نویسی در جهتی مخالف گام بر دارد، همان گونه که بسیاری از دوستان همین کار را می کنند، اما به نظرم اگر چنین اتفاقی بیفتد نویسنده نهایت لذت را از نوشتن نخواهد برد.

جایگاه نقد و بررسی ادبی در این باره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به اعتقاد بنده نقد ادبی در این مورد به دو صورت عمل می کند و راهکارهای متفاوتی را در پیش می گیرد.
دسته ای از مخاطبان در برابر این گونه داستان ها عکس العمل منفی نشان می دهند و دسته ای دیگر شروع به تعریف و تمجید می کنند. حتی این رویه در گروه منتقدان نیز صدق می کند.
این گونه باورها جدای از درست و نادرست بودن، می تواند برای نویسنده تا حدودی هم راهگشا باشد. بالطبع نویسنده خود می تواند با توجه به درک مخاطب از داستان هایش نقد مفید را از نقد مغرضانه یا نقدی که از روی ناآگاهی باشد تشخیص دهد.

فضای داستان های شما در چه بازه زمانی است؟
بازه زمانی داستان کوتاه، همان طور که از اسمش مشخص است، کوتاه است. در داستانهای کوتاه این مجموعه، بازه زمانی داستانها، یک روز یا پاره ای از روز یا در نهایت واقعه ای است که طی یک دوره کوتاه اتفاق می افتد.

به عنوان یک نویسنده داستان چه پیشنهادی برای نویسندگان حال حاضر دارید؟
من کوچکتر از آن هستم که بخواهم برای نویسندگان حاضر پیشنهاد یا راهکار ارائه بدهم، اما به عنوان عضو کوچکی از جامعه بزرگ نویسندگان آرزو دارم روزی بیاید که نویسندگان راه و سبک و سمت و سوی ادبی خاص خود را در داستان‌نویسی بیابند و در پیش بگیرند و این مهم به دست نمی آید جز با نوشتن و خواندن و خواندن.

آرزوی موفقیت و سربلندی دارم برای تمامی نویسندگان بالاخص نویسندگان جوان و تشکر می کنم از شما و نشریه ادبی خاتون شرق بابت افتخاری که به بنده دادید برای شرکت در مصاحبه و معرفی کتاب «می خواهم یک زن معمولی باشم.» امیدوارم دوستداران ادبیات از مطالعه این کتاب لذت ببرند. تشکر از زحمات شما و همه همکاران گرامی تان.

از متن کتاب :
«جلوی آینه روشویی، گردن بند صلیب را می بندم. شیر آب را باز می کنم. می خواهم مشت پرآب را به صورتم بپاشم که صدای کوبیدن در بلند می شود. کسی با شتاب بر در می کوبد. سرم را به سمت صدا می چرخانم؛ آب از بین انگشتانم سُر می خورد و راهش را به سمت چاه روشویی باز می کند. حس سوزش شدیدی در دست هایم دارم. باعجله بدون اینکه آب را ببندم، بیرون می آیم. به ساعت نگاه می کنم. صدای زنگ خانه هم اضافه می شود، بدون اینکه برای لحظه ای قطع شود.
« چه آدم سمجی! بهتره تا در رو از پاشنه درنیاورده، به حیاط برم.»
محسن به حالت مچاله ی جنینی خوابش بُرده است. دخترها هم مثل بچه عنکبوت، دست و پایشان را به چهار جهت اتاق خواب دراز کرده اند و انگار در این دنیا نیستند. نمی دانم چه طور با این سروصدا خوابشان برده است!
دوان دوان مانتوم را از روی جالباسی برمی دارم و دکمه هایش را چندتایی می بندم. شال پشمی را روی سرم می اندازم؛ فرصت بستن شال را پیدا نمی کنم...
گوشه ای از داستان «دست های مجرم»

ادبیات و فلسفه، دو روی سکه‌ی زندگی.
گفت‌وگو با مجید نصرآبادی درباره ادبیات و فلسفه
*
مسعود اصغرنژادبلوچی
*
برای شروع، از خودتان بفرمایید؟
سال ۷۷ در نیشابور فعالیت‌های فرهنگی‌ام را شروع کردم. ابتدا با زمینۀ داستان‌نویسی و سپس با نقد ادبی و آموزش داستان نویسی، فعالیت‌هایم را پی گرفتم. از سال ۷۸ به بعد نیز در هفته‌نامه‌ها و مجلات مختلف، مقالاتی در زمینۀ نقد ادبی، فلسفی و سایر زمینه‌های علوم انسانی نوشته‌ام. سال ۸۳ تا ۸۵ دبیری صفحۀ "هنر و اندیشه" هفته‌نامۀ خیام‌نامه را به عهده داشتم و سال‌ها پس از آن نیز به عنوان نویسنده با "فر سیمرغ" و "آفتاب صبح نیشابور" همکاری کردم. چند جشنوارۀ داستانی با عنوان "داستان‌های ایرانی" را در سال های ۸۱ و ۸۲ با یاری آقای نیرآبادی و زنده‌یاد علی نجفی برگزار کردم. سال ۸۸ و ۸۹ نیز کارگاه‌هایی تحت عنوان "عصر کتاب" طراحی نمودم که با همکاری دوستان و علاقمندان به حوزه‌های علوم انسانی و هنری برگزار کردیم. از سال ۹۲ تا ۱۴۰۲ با عنوان کارشناس علوم انسانی در پژوهش‌سرای دانش‌آموزی سینا مسیح آبادی هستم که در راستای پیش‌برد پروژه‌های ادبی/داستانی و علوم انسانی دانش‌آموزی مشغول بکار هستم.
سال‌هاست که پیگیر کارگاه‌های آموزش داستان‌نویسی و فلسفه هستم و با مدارس در مقاطع مختلف و مراکز آموزشی - فرهنگی، کارگاه‌های فبک یا فلسفه برای کودکان را برگزار می‌کنم.
به نظر شما جایگاه ادبی در دوران معاصر معیارهای بزرگ را دارا می باشد یا نه؟
مراد از معیارهای بزرگ، دقیقاً مفهوم نیست؛ اما چنین بنظر می‌رسد که دوران بزرگان ادبی که نقشی موثر در حیات فرهنگی جهان داشتند، به سر رسیده است. امروزه ادبیات بیش از پیش در خدمت عامه مردم است و سطح وسیعی از عامه را تحت تاثیر خود قرار داده است و نخبگان ادبی دیگر چون گذشته قادر به تاثیرگذاری بر فرهنگ نیستند و از اقتدار آنان کاسته شده است. امروزه رسانه‌های گوناگونی در حال تغییر فرهنگ عامیانه هستند و دیگر کتاب و بالطبع ادیبانی که دود چراغ می‌خوردند و آثارشان از غربال‌های متفاوت فنی و ذوقی عبور داده می‌شد، اقتدارشان را از دست دادند. دسترسی آسان به انتشار آثار ادبی و ایجاد فرصت‌هایی آسان‌تر برای دیده شدن، باعث شده که افراد بسیاری در این زمینه ورود پیدا کنند. شاید به توان گفت که ادبیات نیز از اقتدار آسمانی خود کاسته است و به سمت زمینی شدن جبهه گرفته است.
هنجارها و معیارهای جامعه در حال تحول است و دسترسی آسان برای انتشار آثار باعث شده است که ارزیابی متون ادبی سهل‌گیرانه باشد.
فلسفه در حوزه داستان و شعر آیا به شکل کارگاهی قابل بهره‌برداری است؟
کارگاه‌های فلسفی الزاماً فیلسوف تربیت نمی‌کند اما پرورش طینت فلسفی بزرگان فلسفه در همین کارگاه‌ها و انجمن‌های فلسفی صورت پذیرفته است. یونانیان قدیم در آگوراها و آکادمی‌های فلسفی، ذهن خویش را پرورش می‌دادند. افلاطون، ارسطو، فیلسوفان قرون وسطی، کانت، هگل، شوپنهاور، نیچه و ... همه در آکادمی‌های فلسفی رشد و نمو کردند و نه در خلاء. اگر مرادمان فلسفه به طور اخص باشد، حتماً باید به صورت آکادمیک فرا گرفت، حال چه به شکل رسمی یا غیررسمی؛ اما اگر منظور این باشد که آثار ادبی واجد نگاهی فلسفی باشد باید گفت که بدین گونه نیست. زیرا نگاه فلسفی ادیبان شکلی از بهره‌گیری عمومی نگاه فلسفی است و با نگاه اختصاصی فیلسوفان متفاوت است. گاه نگاه حکیمانۀ ادیبان را به زندگی، برخی فیلسوفانه می‌نامند که کمی خلط موضوع است؛ برای رسیدن به نگاه حکیمانه به زندگی، الزاماً کارگاه‌های ادبی کار خاصی نمی‌توانند بکنند.
در باره نگاه فلسفی ادیبان بیشتر توضیح بفرمایید؟
ادبیات بیان ساده‌ای از پیچیدگی‌های زندگی‌ست و فلسفه بیان پیچیده‌ای از سادگی زندگی. ادبیات و فلسفه، دو روی یک سکه‌اند: سکه‌ی زندگی. از آن روی که مخاطبان این دو روایت زندگی از نظر رویکردشان به جهان متن - به معنای عام - متفاوت می باشند، لاجرم در خوانش متن، افقهای انتظاراتشان دیگرگونه است. مخاطبان فلسفه، سرراست و مستقیم به کنکاش پرسش‌های هستی‌شناسانه می‌پردازند و در این راستا مفهوم‌پردازی می‌کنند و این بیان مفهوم‌پردازانه در طول تاریخ تفکر فلسفی برای اصطلاحات، تباری آفریده که جز با رویکرد تبارشناسانه براحتی امکان پذیر نیست. ادبیات در رویکرد هستی‌شناسانه اما راهی دیگرگونه در پیش گرفته است. مخاطبان ادبیات، عامه‌ای هستند که لذت درک بیان ساده‌ای از پیچیدگی‌های زندگی را به همراه تخییل، با بیان مفهوم پردازانه فلسفی، جایگزین نمی‌کنند. مخاطبان ادبی انتظار خلق جهانی آمیخته با هنر خلاقانه‌ی ادبیات در حوزه‌ی زبان را دارند تا از این رهگذر لحظه‌ای در جهان خلاقانه‌ی زبانی غرق شوند.

ادیبان مفهوم پردازی نمی‌کنند و اگر دست به این کار زنند، مفاهیم شان تبارمندانه نیست. ادیبان خالق جهانی متنی هستند که ارجاع‌شان به درون متن بر ساخته‌شان می‌باشد، به یاری واقعیت جهان بیرونی. البته که ادیبان به یاری بینامتنیت دست به خلق ادبی می‌زنند و برای سایر زمینه‌های شناختی دیگر نیز چنین است اما فیلسوفان از این بینامتنیت، تبارشناسی را استخراج می‌کنند و در ادبیات، لذت متن.
نقش عالم خیال و عالم واقع در دو زمینه فلسفی و ادبی متفاوت است. در هر دو زمینه با درهم تنیدگی عالم واقع و خیال مواجه هستیم اما در آثار ادبی سلطه با عالم خیال است و در آثار فلسفی با عالم واقع.
حال ما از ادیبان انتظار بیان مفهوم‌پردازانه که واجد پیچیدگی‌های تبارشناسانه می‌باشد را نداریم بلکه خواهان آنیم که ما را برای لمحه‌ای از فکتهای جانگداز جهان خارج دور کنند. پس غالب ادیبان تمایلی به مفهوم‌پردازی ندارند، اما آن دسته از ادیبانی که دست به چنین کاری می‌زنند، به شکلی ظریف نگاه فلسفی را به لایه‌های زیرین متن می‌فرستند و لاجرم خواننده توانا قادر به کشف این زیر لایه‌هاست.
یعنی به نظر شما ادبیات لزوم دارد آغشته به نوعی فلسفه باشد؟
در گزاره "ادبیات، فلسفی است"، محمول فلسفی عین ذات ادبیات نیست و بر موضوع ادبی، حمل می شود. این گونه مضاف دیدن ادبیات امری طبیعی است. میل کردن و خمانیدن ادبیات به سمت فلسفه، جزئی از گرایش‌های طبیعی این حوزه است. همان‌طور که امروزه عناوین "فلسفه مضاف" در حال گسترده شدن است، گرایش‌های ادبی به سایر حوزه‌های علوم انسانی نیز امری طبیعی است که ناشی از ذات یک‌پارچه تمامی زمینه‌های علوم انسانی است. همان‌طور که آثار فلسفی افلاطون، ادبی نیز هست، آثار ادبی داستایفسکی نیز فلسفی می‌باشد. به عبارتی دیگر می‌توان گفت که در نهاد ذهن بشر، توانمندی وجود دارد که مسبب این اختلاط است. سه کارکرد مقوله‌بندی، استعاره‌سازی و روایت‌گری ذهن انسان در این اختلاط نقشی مهم دارد.
ادبیات با کمی تسامح توانایی تبدیل به گزاره "ادبیات، ادبیات است" را دارد البته به راحتی می‌توان این قضیۀ تحلیلی را به شکلی پیشینی پذیرفت. همان‌طور که در تاریخ ادبیات، گروهی سعی در تفکیک این حوزه از سایر حوزه‌های شناختی بشر داشتند و این اتفاق نیز افتاد، می‌توان ادبیات را صرفاً به یک بازی زبانی تبدیل کرد اما همان‌طور که اشاره شد، سه رویکرد ذهنی انسان (مقوله‌بندی، استعاره‌سازی و روایت‌گری) تمامی حوزه‌های شناختی علوم انسانی و علوم طبیعی را درهم‌تنیده می‌کند.
ما در ادبیات با نوعی حکمت مواجه هستیم که به معنای خاص فلسفی ورود پیدا نکرده است اما اگر صرفاً بخواهیم ادبیات را در دایره صرفاً ادبی به پیش ببریم، بازهم در تاریخ ادبیات شاهد آن بوده‌ایم که از نظریات خاص فلسفی ارتزاق کرده است؛ آنچه که امروزه نقد و نظریه ادبی می‌نامیم.

گفت و گو با پریا تفنگ ساز؛ ترانه سرا

شاعر در زمان جاری است

ترانه معاصر ما در نقاطی دچار تزلزل و بحران شده در این میان تعداد انگشت شمار هستند که دارند کار خوب ارائه می دهند. گفت و گوی کوتاهی داشته ایم با خانم تفنگ ساز...

گفت‌وگو از مسعوداصغرنژادبلوچی

**

خودتان را برای خوانندگان خاتون شرق معرفی بفرمائید؟

پریا تفنگ ساز هستم. متولد بهمن‌ماه ۶۵، اصفهان. شاعر و ترانه‌سرا. کارشناس معماری و کارشناس ارشد مرمت و احیای بافت و بناهای تاریخی. از سال ۸۳ به‌صورت رسمی کار خودم رو در حیطه‌ی ترانه و از یکی دو سال قبل‌تر از آن درزمینهٔ ی شعر کلاسیک و آزاد آغاز کردم.

اولین ترانه‌ی رسمی خودم رو در سال ۷۹ و در سن ۱۴ سالگی نوشتم، اواخر سال ۸۳ به عضویت خانه ترانه‌ی اصفهان درآمدم و در سال ۸۷ اولین مجموعه‌ی شعرم رو با عنوان ماشین نمره چند که مجموعه‌ای از اشعار کلاسیک و سپید با نیم‌نگاهی به پست‌مدرنیسم بود را به چاپ رساندم.

سال ۹۳ مجموعه‌ی دومم بانام بالشم صدا خفه کن بود روانه‌ی بازار شد و نیمه دوم امسال مجموعه‌ی شعر سپید با عنوان نمی‌توانم بمیرم با همکاری نشرشانی به چاپ رسید.

تاکنون با خواننده‌ها و بندهای مختلفی درزمینهٔ ی ترانه همکاری داشته‌ام که ازجمله‌ی آن‌ها به نمی‌بخشت با صدای هومن غفوری و آهنگسازی رستاک حلاج و تنظیم کاوه یغمایی می‌توان اشاره کرد.

برخی از فعالیت‌ها:

– برگزیده‌ی شعر جوان اشراق (۱۳۸۵)

– برگزیده‌ی جشنواره‌ی شعر علوی (۱۳۸۶)

– نفر اول جشنواره‌ی شعر لیکو در بخش ترانه (۱۳۹۰)

– برگزیده‌ی جشنواره‌ی شعر لیکو در بخش شعر کلاسیک (۱۳۹۰)

– برگزیده‌ی اولین دوره‌ی مسابقات ترانه‌سرایی (۱۳۹۱)

_ عضو اصلی خانه ترانه‌ی اصفهان (۱۳۸۱-۱۳۹۶)

– دبیر انجمن چارباغ ترانه

جایگاه ترانه در دوران معاصر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

درسته که ترانه معاصر ما در نقاطی دچار تزلزل و بحران شده و دامنه‌ی این افت کیفیت و اضمحلال انواع مختلف موسیقی ما حتی موسیقی سنتی رو در برگرفته اما شما هنوز بر بدنه‌ی این درخت می تونید جوانه‌هایی رو مشاهده کنید که بی‌توجه به سلیقه‌ی مخاطب عام و مسیری که پکیج ترانه و موسیقی رو به سمت قهقرا می بره استعدادهایی را ببینید که چشمشون رو به سمت ذهن خلاقشون گشودن و راهی رو می رن که احساس می کنن درسته نه مسیری که بهشون پیشنهاد میشه و نه مسیری که فکر می کنند قدم گذاشتن در اون یک شبه معروفشون می کنه و به طبعش به ثروت نزدیکشون خواهد کرد. من امید زیادی به این آدم ها دارم که هر چند انگشت شمار باشند آن‌قدر انرژی و استعداد دارند که یک‌تنه این جریان رو به افول رو به دوش کشیده و بالا بیارند.

یعنی ترانه امروز دارای آینده است یا از شاهکارهای بی‌بدیل دارد فاصله می‌گیرد؟

به‌هرحال برای هر جریانی آینده‌ای می‌شود متصور شد و در تمام دوران استثناهایی وجود خواهند داشت.

می‌شود کمی بیشتر و واضح‌تر توضیح بدهید؟ این‌که ارزش کار هنری دانسته بشود نیز اقبال می‌خواهد که همگانی نیست. دراین‌باره برای ما بگویید؟

وقتی ما از هنر حرف می‌زنیم خواه‌ناخواه پای مخاطب هم به میان کشیده می‌شود چراکه اثر هنری در مواجهه با مخاطب، حال چه عام و چه خاص هویت می‌پذیرد و متعالی می‌شود، چنانچه در منظر مخاطب خاص قرار بگیرد طبیعتاً لایه‌های مختلفی از اثر متجلی و کشف خواهد شد و چنانچه در تقابل با مخاطب عام واقع شود به شکل دیگری خواهد بود. هرچند هنر به ذات خویش متکی است. من به‌شخصه معتقد به اقبال عمومی برای درجه‌بندی یک اثر هنری نیستم چراکه سطح سلیقه‌ی مخاطبین و درنتیجه اقبال عمومی را دست‌های دیگری تعیین می‌کنند که مشخصاً دست هنرمند و جریان‌های هنری معتبر نخواهد بود.

یعنی شاعر در آینده اتفاق می‌افتد؟

شاعر در زمان جاری است.

دراین‌باره که موضوع مهمی است بیشتر توضیح بدهید. شاعر در زمان جاری است یا همراه زمانه است؟

همان‌طور که خدمتتان عرض کردم به عقیده‌ی من شاعر به همراه اثرش که همان شعر هست در زمان جاری است.

به‌عنوان یک شاعر پویا و فعال که مخاطبان خاص خود را نیز دارید بفرمائید وظیفه ادبیات در دوران معاصر چه می‌تواند باشد؟

هنر وظیفه نداره بلکه واجب الوجوده. برطرف کننده ی نیاز روحی هنرمند در درجه ی اول و پس از اون مخاطبینه. غذای روحه… بستگی داره چه کسی اون رو به عرصه ی وجود بیاره! طعم و خاصیت متفاوتی خواهد داشت

#ماه_بر_کوهان جدیدترین دفتر شعر #جواد_کلیدری چاپ و منتشر شد. اگرچه از نام کتاب، معانی گوناگونی به ذهن می رسد اما درحقیقت، "ماه بر کوهان" به معنی ( ماه ابر کوهان= ماه بالای کوهسار) است که لحن بیست و یکم از سی لحن باربد، خنیاگر خسروپرویز است.

این مجموعه ۱۶۵ صفحه ای ۱۲۰ قطعه شعر حاصل سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۳ #کلیدری و بیشتر در موضوعات فلسفی، اجتماعی، سیاسی، عاشقانه و... است. امید است که اشعار پس از ۱۳۹۳ تا کنون او نیز در مجموعه ی دیگری منتشر شود .

اگرچه جهان بینی و زبان این شعرها، تا حدود زیادی ادامه مجموعه شعرهای سپید قبلی او چون یکی این همه گل را از دستم بگیرد و کادوی غمگین و حتی مجموعه غزل های او قطار ساعت هفت به شمار می آید اما گاه تفاوت هایی در ساختار و هم در محتوا دیده می شود.

نشر گیومه که ناشر تخصصی ادبیات معاصر است انتشار این مجموعه را بر عهده داشته است. تیراژ کتاب، ۵۰۰ جلد و و قیمت ۱۵۰۰۰ تومان است .

جناب آقای کلیدری باخبر شده ایم کتاب تازه ای از شما چاپ شده است لطفا در باره این اثر اندکی برای ما توضیح بدهید؟

بله، سال ۸۸ کتاب "یکی این همه گل را از من بگیرد" منتشر شد اما از آن روز تا به حال جز یک مجموعه غزل ( قطار ساعت هفت ) اثر دیگری چاپ نشده بود. سه دفتر شعر آماده انتشار داشتم که اکنون یکی از آنها با عنوان " ماه بر کوهان " منتشر شده است و دو دفتر دیگر در انتظار چاپ خواهند ماند. اگرچه از نام کتاب، معانی متعددی به ذهن می رسد، اما درحقیقت "ماه بر کوهان" به معنی " ماه ابر کوهان= ماه بالای کوهسار" است که لحن بیست و یکم از سی لحن باربد، خنیاگر خسروپرویز است.

این مجموعه در قالب سپید است و در ۱۶۵ صفحه، ۱۲۰ قطعه شعر را جای داده است. شعرهای کتاب، همانند دیگر آثار بنده در یک موضوع مشخص نیست و مضامین متعددی ازجمله فلسفی، اجتماعی، سیاسی، عاشقانه و .... است آنچنان که معمول اکثر کتابهای شعر بوده و هست. بنابراین می توانم گفت جهان بینی و نگرش بنده در این کتاب، نزدیک و ادامه دیگر آثار بنده است اگرچه ممکن است تفاوت های مختصری در محتوا و زبان شعرها مشاهده شود. آنچه که با خواندن اثر، مخاطبان به آن اذعان خواهند کرد، این است که اشعار این مجموعه، حاصل تجربیات و مشاهدات شخصی شاعر آنهاست.

خب واضح است می توانم درباره این مجموعه بیش از این سخن بگویم اما دوست تر دارم از زبان خودم نباشد که گفت：

خوش تر آن باشد که سر دلبران

گفته آید در حدیث دیگران.

نشر گیومه که ناشر تخصصی ادبیات معاصر است انتشار این مجموعه را بر عهده داشته است. طراح جلد، استاد محمدابراهیم مرادی و مدیرهنری و طراح گرافیک آن، کارنگ طیاری ست. تیراژ کتاب، ۵۰۰ جلد و و بهای آن ۱۵۰۰۰ تومان است .

لطفا کمی درباره اوضاع چالشی یا شاید انحطاطی شعر معاصر خصوصا در حوزه سپید سرایی برای ما بگویید؟

می گویی اوضاع چالشی، واقعیت همین است که اوضاع چالشی و بسیار متنوع شده است. اتفاق، درست بعد از نیما افتاد، از شاعرانی که هم راستا و تا حدودی هماهنگ با او پیش می رفتند ( اخوان و سهراب و شاملو و... ) راه شعر نو را چند راهه کردند. اما پس از این بزرگان، و در همان سال های نخستین بود که هر کسی بیرقی برافراشت و سعی کرد عده ای را دور خود جمع کند. حال سرانجام هر کدام، چه شد، بماند. اکنون هم کسانی دیگر دارند همان تجربیات را دوباره تجربه می کنند. عده ای اهل، و عده ای نااهل هستند اما باید اجازه داد هرکس کارش را بکند، هرکس باید بتواند آنچنان که می اندیشد، عمل کند. آزادی عمل، همین است دیگر. زمان، خود بهترین داور و مهم ترین ترازوی سنجش عمل افراد است. مگر کار نیما و یارانش، خود یکی از همین تجربه ها نبود که خیلی هم مخالف داشت؟ اما دیدیم که جریان شعر، و شاعران این سرزمین، نظر آنها را پذیرفت و امروز خیل شاعران طرفدار شعر نو را داریم. بنابراین چاره ای نیست جز اینکه صبر کنیم ببینیم عملمرد چه کسی به سرانجام بهتر و مطلوب تری می انجامد. در این جهان، هرکسی برای کاری آمده است. حتی انتشار کتابهای شعر هم همین باید باشد و هست. باید همه بتوانند کتابشان را منتشر کنند اما مردم قضاوت خواهندکرد که کدام را بخرند، کدام را نه!

چند شعر از ماه بر کوهان

🔸اگر

چه می شد اگر من درخت سیب می شدم

تو زمین

آن گاه پرنده ها از شانه ی من بلند می شدند

می نشستند روی گونه ی تو

آب، جان مان را تازه می کرد

و آفتاب، یکسان می تابیدبه هر دوی مان.

من اگر درخت می شدم

تکان می دادم خودم را

شاخه هایم را می کشتم

سیب ها را می ریختم به دامان تو

از خودم صدا درمی آوردم

با غریو و هلهله می ترساندم همه را

کارهایی می کردم که فقط درختان سیب می دانند

شب ها مادر صدایت می کردم

روزها، پدر

اگر تو زمینم می شدی

من هم درخت می شدم

درهر پنج فصل سال.

🔸تو

شناختم، صدای تو بود

خیلی دور، خیلی گنگ

ازسطرهای رمانی که می خواندم، صدای تو می آمد

و مستقیم نفوذ می کرد در اعصابم

در رگ و پی خسته ام

هراس داشتم

پنجره را گشودم

یادم نبود پاییز آمده

از پاییز، صدای تو می آمد

نسیم سردش درختان را می ترساند

و صدای تو پخش می شد در مه

در صورت خاکستری پاییز

سر چرخاندم به سمت خودم

گودی پای چشم هایم بیشتر شده بود

حالا در تنهایی حل می شدم

در غروب خسته

و همچنان صدای تو از ضبط صوت می آمد.

🔸گذر زمان

بیست سال پیش

همین جا که ما نشسته ایم، در این اتاق، باغی بود

تصورش دشوار است، اما

درست همین جا که تو نشسته ای، درختی بود

که هرروز عصر، دوکبوتر می نشستند روی شاخه اش

یکی شادی بود و آن یکی هم، شادی.

هیچ کس نمی دانست

بیست سال بعد، جای آن درخت،

دختری می نشیند با دو گنجشک شیرین روی لبهایش...

زمان می گذرد

زمان می گذرد با همه ی توانش

وگرنه موهایم سفید نمی شد.

نگاه کن به خاطرات خوش دیروز

به صبح روشن روبه رو.

🔸درک حقیقت

این روزها به چیزهای جدیدی پی برده ام

مثلا، باد از میان درختان پرمیوه، سنگین تر می گذرد

آب در همه جای جهان، سرپایینی می رود

و ریشه ی گیاهان، خاک را دوست دارند

فهمیده ام دل هم برای خود، هویت مستقلی دارد

فرض کن اگر من یکی ازهمین شهدای گمنام باشم،

دلم هم شهید دیگری ست

امروز پی بردم

درچشم آفتاب، هرکس به اندازه ی خودش سایه ای دارد

و ماه، شبها برای هم صحبتی با من بیرون می آید

فهمیده ام اگر تو نباشی، من دیوانه می شوم

همین طور توی خانه راه می روم و

با خودم حرف می زنم.

🔸نوروز

سال نو منتظر پایان گرفتن خشونت هاست

معطل مانده تا جنگ های فرقه ای تمام شود

نوروز، آن گاه رخ نشان خواهد داد

که پرندگان به ییلاق برگردند.

اکنون اما، باد از بغض و کینه

از عداوت، سخن می گوید

شپاتی که به پرچم کشورهای بسیاری خورده است.

مصاحبه با زهرا احمدی

برای شروع اگر امکان دارد خودتان را برای خوانندگان خاتون شرق معرفی کنید؟

زهرا احمدي، متولد و بزرگ شده ي تبريز هستم. در خانواده‌ای فرهنگ دوست و اهل ادبیات و شعر چشم به جهان گشودم و زیر سایۀ پدر و مادری پرورش یافتم که بیش از کلام، با نگاه‌هایشان به من ادب آموختند؛ به من آموختند که قبل از این که معلم و دکتر و مهندس و چه و چه شوم، باید آدم باشم؛ باید مهربان و متواضع باشم و در عین حال باید از حقوق فردی و اجتماعی‌ خودم دفاع کنم. پنج سالم بود که قلم بر دست گرفتم و به کمک دست‌ مهربان پدرم، واژه‌ی آب و بابا را در دل سفید دفترم نگاشتم. از آن روز، تا کنونِ عمرم، هر روز نوشته‌ام و هر روز خوانده‌ام و این بزرگ‌ترین سعادت من است. با این که در دبيرستان رشته ي تجربي خوانده بودم و شاگرد ممتاز مدرسه نیز بودم اما عشق به ادبيات موجب شد در دانشگاه رشته ي دلخواهم را که ادبیات فارسی است، انتخاب کنم و تحصیلاتم را بی‌وقفه تا مقطع دکتری انجام دهم. چند سالی است که به عنوان مدرس، در دانشگاه های مختلف شهر عزیزم، تبریز، تدریس می‌کنم و سعی می نمایم لذتی را که از شعر و ادبیات می‌گیرم، به دانشجویان نیز انتقال دهم؛ چراکه معتقدم در هر رشته و شغلی که مشغول باشی، تنها شعر و ادبیات است که روح و جانت را صیقل می‌دهد و برای لحظاتی هم که شده، تو را از درون این دنیای متلاطم بیرون کشیده، غرق زیبایی‌های خود می‌کند. حدود هشت سال هم هست که تنها مؤسسۀ تخصصی ویراستاری را در شمال غرب کشور، تأسیس کرده‌ام و علاوه بر فعالیت‌های مربوط به حیطۀ تخصصی مؤسسه، آیین‌ها و نشست‌های ادبی متعددی را برگزار نموده و تلاش می‌‌کنم دین خود را به فرهنگ غنی و بی‌بدیل سرزمینم ادا نمایم.

حوزه ی تخصصی شما در هنرها بیشتر متوجه کدام قسمت است؟

من به شعر و ادبيات كه پایه و اساس تمامی هنرها است، عشق می‌ورزم اما اجازه بفرماييد نگويم متخصص ام؛ چراكه از درياي بيكران ادبيات، قطره اي بيش نچشيده ام.

به نظر شما شعر، هنر تعریف پذیری است؟

بله؛ شعر، هنر عشق‌ورزي است؛ ترانه ي احساسات و عواطف است؛ شعر، ريتم و حس و حالِ آني زندگاني شاعر است كه از دلش، بر قلمش و از قلمش، بر دفتر و دیوانش جاری می‌شود؛ حس و حالي كه شايد اغلب انسان‌ها آن را تجربه كرده و يا آرزوي تجربه کردنش را دارند.

به راستي كه شعر مادر همه ي هنرهاست. مگر مي شود شعر را از موسيقي، خط، نقاشي، مينياتور و ساير هنرها بگیری و چیزی به نام هنر بر جای بماند. به نظر من هنر بي شعر، هيچ رنگ و طعمي ندارد.

من در هر بيت از اشعار شاعران راستين، حس و حال لحظاتي را كه آن بيت را سروده اند، مي بينم؛ مهر، دلشكستگي، خشم، اندوه، نياز، لبخند، اشك و ... . به راستی که دنیای شاعران، دنیای عجیب و زیبایی است.

آیا شما معتقدید که شعر به نوعی زندگی است؟

نه تنها شعر به نوعي زندگي است بلكه براي من، خود زندگي است. آن قدر كه شعر براي من مايه ي حيات - آن هم حياتي سرشار از سرزندگي ى و پويايي- است آب و غذا نيست. به راستي كه بي شعر زندگي من بي معني خواهد بود و دوام چنداني نخواهد داشت.

به نظر شما شعر تعریف پذیر است؟

شعر از ديد افراد گوناگون، تعريف هاي مختلفي مي تواند داشته باشد اما بي شك تعريف دارد و نمي شود گفت در چهارچوب تعريف نمي گنجد؛ چرا كه آفريده مي شود؛ خوانده مي شود و هركسي به وسع شعور خود از آن لذت و بهره مي برد؛ البته روي سخنم با شعر واقعي است؛ از هر نوعش كه باشد؛ كلاسيك، نو يا سپيد.

من هم در این که هم شاعران حقیقی و هم کاذب وجود دارد، با شما هم عقیده هستم. به نظر شما شاعر واقعی کیست؟

شاعر حقیقی، نگاهي متفاوت و خاص به دنياي درون و بيرون دارد. شاعر واقعي كسي است كه به راحتي با كائنات ارتباط برقرار مي كند؛ مي تواند ساعت ها به گل سرخي، برگ خزان ديده اي، سنگ ريزه اي در ساحل رودي و خلاصه هر جزئي از اين عالم هستي خيره شود و با خودش حرف بزند و حرف هايش را در قالب شعر به ديگران انتقال دهد.

به نظر من شاعر راستین، شعر سفارشی می‌تواند بسُراید اما نمی‌سُراید و من این گونه شاعران را شاعر حقیقی می‌دانم.

با این توصیف، شما برای شاعران، جهان نگری ویژه ‌ای متصور هستید؟

بله؛ شاعر به گونه اي ديگر به هستي مي نگرد و اين نگرش هرچه عميق تر و معنوي تر، اشعار شاعر دلنشين تر و نغزتر. دنياي شاعران دنياي عجيبي است؛ گاه سفيدِ سفيد، گاه تاريكِ تاريك، گاه ابري، گاه باراني، گاه سرشار از لبخند و ... . شاعران اغلب افراد غيرمعمولي هستند؛ رفتار و گفتارشان حتي انديشه هايشان با دیگران متفاوت است. شايد مهم ترين مشخصه ي يك شاعر، همين غيرعادي بودن او باشد؛ چرا که افراد عادی، عادی می‌بینند و می‌اندیشند و در نگرش عادی، چیزی برای خلاقیت وجود نخواهد داشت. یک شاعر حقیقی که جهان‌بینی خاص خود را دارد، چيزهايي را مي بيند و مي شنود كه ديگران يا نمي بينند و نمی‌شنوند و يا برايشان اهميتي ندارد که ببینند و بشنوند.

پس شعر در نگاه شما بارقه های احساسی است؟

بله؛ حتي فراتر از آن. من نظم فاقد احساس را كه بيشتر بازي با كلمات است، شعر نمي دانم و لذتي از آن نمي برم. منظورم از داراي احساس بودن شعر، فقط سرودن از عشق نيست؛ يك مرثيه هم كه سرشار از احساس باشد؛ براي من شعر ناب است؛ به عبارتي بهتر، هر جمله ي موزوني كه در آن احساس موج زند، مورد علاقه ي من است.

بي شك شعر، به ويژه غزل، براي بيان احساسات بشر، به وجود آمده است؛ احساساتي كه بيشترشان در اغلب انسان ها مشترك است و ربطي به نژاد و دين و آيين ندارد. همان گونه كه يك موسيقي خوب، روح شنوندگانش را تسخير مي كند، يك شعر ناب و حتي ترجمه ي آن، خواننده و شنونده را مسحور مي كند.

درباره ی غزل از آغاز تا کنون سخن بسیار گفته شده است. نظر شما درباره ی قالب غزل چیست؟

غزل، با ابيات محدودش اوج توانايي شاعر را مي طلبد تا احساسات دروني خويش را بازگو كند. به نظر من، سعدي، حافظ، مولانا و عطار بزرگ، حق غزل را چنان ادا كرده اند که تا پایان هستی حرف چندانی برای غزل‌سرایان نگذاشته‌‌اند. انتخاب واژگان و انسجام مفاهيم در غزل هاي این شاعران بی‌بدیل، بسيار قابل توجه است.

رویکرد تغزل را در شعر امروزی چگونه ارزیابی می کنید؟

امروزه با وجود و ظهور انواع تكنولوژي ها، ورود واژگان و عبارات نو و هرآنچه در زندگي امروزي شاهد آن هستيم، همچنان غزل پیشرو قالب هاي شعري و سرآمد آن‌ها است.

در عصر كنوني انتظار سروده شدن غزل هاي كهن، غزل هايي چون غزل سعدي و حافظ و عطار و مولانا و ساير بزرگان شعر و ادب، بسيار بي جا است؛ چرا كه آنچه براي نسل هاي گذشته جذابيت و اهميت داشت، براي نسل كنوني كم اهميت و شايد بي اهميت است. واژگان شعر و غزل امروز، امروزي است و گريز و گزيري از آن نيست.

هرچند كه از ابتذال شعر و به ويژه غزل، حس خوبي ندارم اما اين يك عقيده ي شخصي است و نمي شود آن را به ديگران تحميل كرد؛ با اين حال غزل سرايان برجسته‌ای در عصر حاضر وجود دارند که شعرهای ارزشمند و ماندگاري سروده‌اند. شاعرانی که ضمن كاربرد واژگان نو و خلق مفاهيم جدید، ارزش شعر را نیز حفظ كرده، آن را به يك مشت واژگان سخيفِ كنار هم چيده شده، تنزّل نداده‌اند.

و سخن پایانی‌تان برای خاتون شرق؟

چند روز پيش به عشق و علاقه اي كه به شعر، به ويژه غزل دارم و نفس هايي كه با غزل كشيده ام، مي انديشيدم كه دستم به قلم رفت. این دل‌نوشته را به خاتون شرق و شما عزیزان نیشابوری که نیک می‌دانید نیشابور و عطار بزرگ، چه جایگاه ویژه‌ای در دل و جان من دارد، تقدیم می‌کنم:

زندگي چيست؟ زندگي يك غزل است...

زندگي يك غزل ناب و دل انگيز

كه او ساخته است؛ تو پرداخته اي.

نيك پرداز و بخوانش؛

به نواي غزلت نيك برقص؛

شاه بيت غزلت را درياب.

غزلت كوته و شيرين

و دلت قافيه ي اين غزل است.

#فکر_نوشت(2)
نمادها و نشانه‌ها
به سعی: م.بلوچی
وقتی که ذهن به بررسی پیچیدگی‌های نمادها و اسطوره‌ها و رابطه‌ی آن‌ها با یکدیگر می‌پردازد در این مقوله‌یِ خاص با شگفتی‌های فراوانی به ویژه در حوزه‌ی زیبایی‌شناسی و فرهنگ مواجه می شود که و این موضوع برای‌اش اهمیت زیادی پیدا می کند.

1. مرز بین نماد و اسطوره: نمادها و اسطوره‌ها باید به دقت تفکیک شوند. نمادها به عنوان نشانه‌هایی عمل می‌کنند که می‌توانند به اسطوره‌ها تبدیل شوند، اما این فرآیند نیازمند تحلیل دقیق و درک عمیق از محتوا است.

2. اهمیت نشانه‌ها: نشانه‌ها نقش واسطه‌ای دارند که انسان را از نماد به اسطوره هدایت می‌کنند. این نشانه‌ها می‌توانند راه‌حل‌هایی برای مشکلات انسانی ارائه دهند.

3. خطرات دستکاری محتوا: هرگونه تغییر در نمادها یا نشانه‌ها ممکن است به انحراف از معنای اصلی و ظهور محتوای جدید منجر شود. این تغییرات می‌توانند به ایجاد اسطوره‌های تقلبی و گمراه‌کننده منجر شوند.

4. شناخت‌شناسی: شناخت درست از نمادها و نشانه‌ها گام اول در فهم و تفسیر اسطوره‌هاست. اگر این شناخت به درستی انجام نشود، ممکن است نمادها به قهرمانان یا نمونه‌های سطحی تبدیل شوند و محتوای عمیق خود را از دست بدهند.

5. پیوند بین نماد، نشانه و اسطوره: برای رسیدن به درک صحیح از اسطوره‌ها، لازم است که پیوند میان نمادها و نشانه‌ها به درستی شناسایی شود. این پیوند نه تنها به خلق اسطوره‌های معتبر کمک می‌کند، بلکه موجب می‌شود که انسان بتواند معنا و هدفی را در زندگی خود پیدا کند.

وجود این مفاهیم نشان‌دهنده‌ی پیچیدگی‌های فرهنگی و فلسفی پنهان در هر سرزمین هستند که در پس نمادها و اسطوره‌ها نهفته‌اند و نیازمند توجه و پژوهش دقیق هستند.
با این همه اکثر کسانی که به بازاندیشی محتوایی آیین ها و آداب هر سرزمین می پردازند از این موضع که باید رشیه شناسی و شناخت شناسی این موارد در صدر کارهای ِشان قرار بگیرد غفلت می ورزند.
به همین خاطر با ارائه قرائت های فردی و بعضاً سراغ گرفتن از بازنگری های تاریخی به نوعی از اصل موضوع و مفهوم دور شده و تنها به روایت‌های تاریخی بسنده می کنند.
#فکر_نوشت
https://t.me/masoudasgharnezhadbalochi

#فکر_نوشت(1)
حافظه‌ی جاودانه‌ی بشر

به سعی: م.بلوچی

در هشتم مارس ۱۹۶۰، آندره مالرو در یونسکو سخنرانی‌ای ایراد کرد که نه‌فقط آغازگر عملیات نجات معابد نوبی بود، بلکه نقطه عطفی در وجدان فرهنگی بشر به شمار می‌رود. او از لحظه‌ای سخن گفت که انسان، برای نخستین بار، نه از سر تعلق ملی یا دینی، بلکه به‌نام نوع بشر، مسئولیت حفظ میراث هنری را بر عهده می‌گیرد.

مالرو زیبایی را معمایی جهانی می‌داند؛ حضوری رازآلود که از مصر تا مایا، از غارهای هند و چین تا تابلوهای سزان و وان‌گوگ، تمدن‌ها را به هم پیوند می‌دهد. این زبان جهانی هنر، اگرچه ماهیتش هنوز ناشناخته است، اما نیروی آن بی‌تردید حس می‌شود. هنر، در نگاه او، درخشان‌ترین پیروزی انسان بر مرگ است؛ کنشی که چیزی را از چنگال نیستی بیرون می‌کشد.

او نجات معابد نوبی را نه صرفاً اقدامی باستان‌شناختی، بلکه فراخوانی به وجدان جهانی می‌داند. یونسکو، در این معنا، نهادی است که برای نخستین بار، هنر را به‌مثابه میراث تقسیم‌ناپذیر بشریت اعلام می‌کند. این اقدام، نقطه مقابل رقابت‌های نمایشی دولت‌های مدرن است و به‌جای قدرت‌نمایی، بر همدلی و مسئولیت مشترک تأکید دارد.

رود نیل، در سخنان او، به حافظه‌ای زنده بدل می‌شود که تاریخ تمدن‌ها را در خود بازتاب می‌دهد؛ از سپاهیان کمبوجیه و اسکندر تا صدای رامسس. در این تصویر شاعرانه، طبیعت و تاریخ، هنر و زمان، در گفت‌وگویی جاودانه درهم می‌آمیزند. نیل، با تندیس‌های غول‌پیکرش، گویی خود به حافظی از جاودانگی بدل شده است.

مالرو با احترام از پیکرتراشان گمنامی یاد می‌کند که صدای‌شان، همچون رامبراند و استادکاران شارتر، هنوز با ما سخن می‌گوید. او می‌نویسد: «فقط یک کنش وجود دارد که نه بی‌اعتنایی صورت‌های فلکی بر آن چیره می‌شود و نه نجوای جاودانه رودخانه‌ها: کنش انسانی که چیزی را از چنگال مرگ بیرون می‌کشد.»

این یادداشت، پژواکی است از آن صدا-صدایی که هنوز در برابر فراموشی، خاموشی و ویرانی ایستاده است. صدایی که ما را به یاد می‌آورد: هنر، حافظه‌ی زنده‌ی انسان است، و نجات آن، نجات بخشی از خود ماست.

در نهایت، سخنرانی مالرو نه صرفاً ستایشی از گذشته، بلکه دعوتی است به کنش در زمان حال؛ کنشی برای حفظ آنچه فراتر از مرزها، ایدئولوژی‌ها و زمان‌هاست. او ما را به یاد می‌آورد که هنر، تنها بازمانده‌ی صامت تاریخ نیست، بلکه صدایی است که اگر گوش بسپاریم، هنوز ما را خطاب می‌کند. نجات یک معبد، نجات یک تندیس، یا حتی یک نقاشی، در حقیقت نجات بخشی از حافظه‌ی جمعی ماست و شاید، نجات بخشی از انسانیت‌مان. این مسئولیت، نه وظیفه‌ای صرفاً فرهنگی، بلکه ضرورتی اخلاقی است؛ چرا که آنچه از مرگ نجات می‌دهیم، در نهایت خودِ ما هستیم.
#فکر_نوشت
https://t.me/masoudasgharnezhadbalochi

https://t.me/masoudasgharnezhadbalochi/2474

آواز : محمدرضا شجریان
نی : محمد موسوی
شعر : حافظ

1
نه هر که چهره برافروخت دلبری داند
نه هر که آینه سازد سِکندری داند

نه هر که طَرْفِ کُلَه کج نهاد و تُند نشست
کلاه‌داری و آیینِ سروری داند

تو بندگی چو گدایان به شرطِ مزد مکن
که دوست خود روشِ بنده‌پروری داند

غلامِ همّتِ آن رندِ عافیت‌سوزم
که در گداصفتی کیمیاگری داند

وفا و عهد نکو باشد ار بیاموزی
وگرنه هر که تو بینی ستمگری داند

بباختم دلِ دیوانه و ندانستم
که آدمی‌بچه‌ای، شیوهٔ پری داند

هزار نکتهٔ باریک‌تر ز مو این‌جاست
نه هر که سر بتراشد قلندری داند

مدارِ نقطهٔ بینش ز خالِ توست مرا
که قدرِ گوهرِ یک‌دانه جوهری داند

به قَدّ و چهره هر آنکس که شاهِ خوبان شد
جهان بگیرد اگر دادگستری داند

ز شعرِ دلکَشِ حافظ کسی بُوَد آگاه
که لطفِ طبع و سخن گفتنِ دَری داند
#محمد_رضا_شجریان
که دوست....
این اجرای شجریان و موسوی را بیش از بیست سال می شود که گوش می دهم...

2

نفس برآمد و کام از تو بر نمی‌آید
فغان که بختِ من از خواب در نمی‌آید

صبا به چشمِ من انداخت خاکی از کویش
که آبِ زندگیم در نظر نمی‌آید

قدِ بلندِ تو را تا به بَر نمی‌گیرم
درختِ کام و مرادم به بَر نمی‌آید

مگر به رویِ دلارایِ یارِ ما ور نی
به هیچ وجه دگر کار بر نمی‌آید

مقیمِ زلفِ تو شد دل که خوش سَوادی دید
وز آن غریبِ بلاکش خبر نمی‌آید

ز شَستِ صدق گشادم هزار تیرِ دعا
ولی چه سود یکی کارگر نمی‌آید

بسم حکایتِ دل هست با نسیمِ سحر
ولی به بختِ من امشب سحر نمی‌آید

در این خیال به سر شد زمانِ عمر و هنوز
بلایِ زلفِ سیاهت به سر نمی‌آید

ز بس که شد دلِ حافظ رمیده از همه کس
کنون ز حلقهٔ زلفت به در نمی‌آید

مسعود کیمیایی و سینمای اجتماعی ایران

مسعود کیمیایی، یکی از برجسته‌ترین کارگردانان سینمای ایران، همواره به عنوان یک روایت‌گر واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی کشور شناخته شده است. آثار او نه تنها در عرصه سینما بلکه در حوزه ادبیات و فرهنگ معاصر ایران نیز تأثیرگذار بوده‌اند. در سینمای کیمیایی، به ویژه در فیلم‌های او «رقص کلمه» و «جادوی چاقو» نقش پر رنگ دارد. فیلم ها نوشته های وی با تحولات اجتماعی و سیاسی ایران هم گام و همراه است.
رقص کلمه:
دیالوگ در زندگی روزمره
فیلم‌های کیمیای به نوعی تجلی‌دهنده دیالوگ‌های زندگی روزمره است. کیمیایی در آثار خود به بررسی روابط انسانی و پیچیدگی‌های آن می‌پردازد. دیالوگ‌ها در فیلم های وی نه تنها به عنوان ابزار انتقال اطلاعات بلکه به عنوان وسیله‌ای برای بیان احساسات و تفکرات عمیق شخصیت‌ها است. دیالوگ‌های وی نمایانگر تنهایی و ناامیدی انسان‌ها در جامعه‌ای هستند که به نظر می‌رسد ارزش‌های انسانی در آن نادیده گرفته شده است.
کیمیایی با استفاده از زبان خاص خود، توانسته است دنیای عاطفی شخصیت‌هایش را به تصویر بکشد. او با نمایش تنهایی و جدایی شخصیت‌ها، بیننده را به تفکر درباره وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه دعوت می‌کند. این تمایز در دیالوگ‌ها و نحوه بیان آن‌ها، به نوعی رقص کلمه را به نمایش می‌گذارد که در آن هر کلمه بار معنایی خاصی دارد و احساسات عمیق را منتقل می‌کند.

جادوی چاقو:
یاغی‌گری و عشق در خیابان
در فیلم های کیمیایی وی به بررسی موضوع یاغی‌گری و عشق در خیابان می‌پردازد. شخصیت‌های او، نمایندگان طبقه کارگر هستند که در تلاشند تا هویت خود را در جامعه‌ای که آن‌ها را نادیده گرفته است، پیدا کنند. کیمیایی با استفاده از نماد چاقو که به نوعی نشان‌دهنده قدرت و آسیب‌پذیری ‌هاست جدال دائمی در زندگی را به تصویر می کشد. چاقو نه تنها ابزاری برای دفاع از خود بلکه نمادی از یاغی‌گری و مقاومت در برابر ظلم و بی‌عدالتی است.
در سینمای کیمیایی همچنین به تنهایی شخصیت‌ها در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر اشاره دارد. خیابان به عنوان مکان اصلی داستان، نشان‌دهنده فضای زندگی واقعی طبقه کارگر است که در آن عشق و تنهایی با هم تداخل دارند. کیمیایی با استفاده از نمای نزدیک، احساسات عمیق شخصیت‌ها را به تصویر می‌کشد و بیننده را به دنیای داخلی آن‌ها نزدیک می‌کند.

فهم انقلاب:
دیالکتیک تنهایی و دیالوگ
سینمای کیمیایی همواره تحت تأثیر تحولات اجتماعی و سیاسی ایران قرار داشته است. او با استفاده از عناصر مختلف داستانی، تلاش کرده تا فهم عمیق‌تری از انقلاب اسلامی و پیامدهای آن ارائه دهد. در این راستا، دیالکتیک تنهایی و دیالوگ به عنوان دو عنصر کلیدی در آثار او مطرح می‌شوند.
دیالکتیک تنهایی نشان‌دهنده وضعیت انسان مدرن است که در دنیای پر از پیچیدگی‌های اجتماعی، احساسغم و اندوه می‌کند. این تنهایی نه تنها ناشی از شرایط اقتصادی بلکه نتیجه بی‌توجهی جامعه به نیازهای انسانی است. در مقابل، دیالوگ‌ها نمایانگر تلاش انسان برای برقراری ارتباط با دیگران و یافتن هویت خود هستند. کیمیایی با ایجاد تعادل میان این دو عنصر، سعی دارد تا تصویری واقعی از جامعه ایرانی ارائه دهد.

طبقه کارگر:
عشق و تنهایی
طبقه کارگر یکی از محورهای اصلی آثار کیمیایی است. او با تأکید بر عشق و تنهایی این قشر از جامعه، تلاش کرده تا صدای آن‌ها را به گوش دیگران برساند. شخصیت‌های او معمولاً افرادی هستند که در جستجوی عشق و هویت خود هستند، اما با موانع اجتماعی و اقتصادی مواجه‌اند. این تضاد میان عشق و تنهایی، در بسیاری از آثار کیمیایی مشهود است.
کیمیایی با استفاده از نمادها و نشانه‌ها، تلاش کرده تا واقعیت‌های اجتماعی را به تصویر بکشد. او با نمایش زندگی روزمره شخصیت‌ها، بیننده را به دنیای آن‌ها نزدیک می‌کند و احساس همدردی را در مخاطب ایجاد می‌کند.

نمای لوک:
زندگی در دیالکتیک
یکی از ویژگی‌های بارز سینمای کیمیایی، استفاده از نمای لوک برای نمایش واقعیت‌های زندگی است. این نوع نماها نه تنها فضایی واقعی ایجاد می‌کنند بلکه به بیننده اجازه می‌دهند تا با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کند. کیمیایی با استفاده از نمای لوک، تلاش کرده تا زندگی روزمره طبقه کارگر را به تصویر بکشد و نشان دهد که چگونه شرایط اجتماعی بر زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
این نمای لوک همچنین به نوعی دیالکتیک زندگی را به نمایش می‌گذارد؛ جایی که تنهایی و عشق، امید و ناامیدی، همه در یک فضا وجود دارند. کیمیایی با استفاده از این تکنیک، سعی دارد تا بیننده را به تفکر درباره وضعیت اجتماعی دعوت کند.

سلوک یاغیانه و عاصیانه
در نهایت، سینمای مسعود کیمیایی تجلی‌دهنده سلوک یاغیانه و عاصیانه انسان‌هایی است که در جستجوی عشق و هویت خود هستند. او با استفاده از کلمات، تصاویر و نمادها توانسته است دنیای واقعی طبقه کارگر را به تصویر بکشد و صدای آن‌ها را به گوش جامعه برساند. آثار کیمیایی نه تنها نمایانگر واقعیت‌های اجتماعی ایران بلکه بازتاب‌دهنده احساسات عمیق انسانی هستند که همواره در جستجوی آزادی و عدالت‌اند.

سینمای کیمیایی با رقص کلمه و جادوی چاقو، توانسته است تصویری عمیق از جامعه ایرانی ارائه دهد که همواره تحت تأثیر تحولات اجتماعی قرار دارد. او با استفاده از عناصر مختلف داستانی، تلاش کرده تا فهم عمیق‌تری از انسان مدرن ارائه دهد؛ انسانی که در دنیای پر از پیچیدگی‌های اجتماعی، همچنان در جستجوی عشق و هویت خود است.
در نهایت، باید گفت که سینمای مسعود کیمیایی نه تنها یک هنر بلکه یک پیام اجتماعی است که همواره در جستجوی حقیقت و عدالت بوده است.

هوشنگ ابتهاج، یکی از بزرگترین شاعران معاصر ایران و معروف به «ه. ا. سایه»، در تاریخ ادبیات فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد. او با آثارش توانسته است در دل مردم جا باز کند و به عنوان یکی از نمادهای شعر معاصر ایران شناخته شود. لقب «حافظ معاصر» که به او داده‌اند، نشان‌دهنده‌ی عمق و تاثیرگذاری اشعار او بر فرهنگ و ادبیات ایرانی است. این یادداشت به بررسی زندگی، آثار و تأثیرات هوشنگ ابتهاج می‌پردازد و تلاش می‌کند تا ابعاد مختلف شخصیت و کارهای او را مورد بررسی قرار دهد.

هوشنگ ابتهاج در ۲۴ شهریور ۱۳۰۶ در شهر رشت به دنیا آمد. از همان سنین کودکی، علاقه‌اش به شعر و ادبیات نمایان شد و در جوانی شروع به سرودن شعر کرد. او تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی ادامه داد و پس از فارغ‌التحصیلی، به تدریس و فعالیت‌های فرهنگی مشغول شد. زندگی او تحت تأثیر وقایع تاریخی و اجتماعی ایران قرار داشت؛ از جمله جنگ جهانی دوم، انقلاب اسلامی و تغییرات اجتماعی که بر جامعه ایرانی تأثیر گذاشت.
سبک شعری ابتهاج ترکیبی از سنت و نوآوری است. او به خوبی توانسته است عناصر کلاسیک شعر فارسی را با مضامین مدرن ترکیب کند. اشعار او معمولاً دارای مضامین عاشقانه، اجتماعی و فلسفی هستند و با زبان ساده و روان، احساسات عمیق انسانی را منتقل می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های بارز شعرهای ابتهاج، استفاده از تصویرسازی‌های زیبا و زنده است. او با استفاده از طبیعت، عشق، جدایی و مرگ، تصاویری خلق می‌کند که خواننده را به دنیای خود می‌برد. اشعار او نه تنها زیبا هستند بلکه عمیقاً تأثیرگذارند و احساساتی چون شادی، غم و اندیشه را در خواننده برمی‌انگیزند.

تأثیرگذاری بر ادبیات فارسی
هوشنگ ابتهاج نه تنها به عنوان یک شاعر بزرگ شناخته می‌شود بلکه به عنوان یک فرهنگی فعال نیز نقش مهمی در جامعه ایفا کرده است. او در طول زندگی حرفه‌ای خود در زمینه‌های مختلف فرهنگی و هنری فعالیت کرده و به ترویج شعر و ادبیات فارسی کمک کرده است. آثار او الهام‌بخش بسیاری از شاعران جوان بوده و تأثیر عمیقی بر نسل‌های بعدی گذاشته است.

تصنیف «ایران؛سرای امید»
این تصنیف یکی از مشهورترین آثار ابتهاج است که در آن به زیبایی‌های طبیعی و فرهنگی ایران پرداخته شده است. این شعر نه تنها تجلی عشق او به وطن است بلکه نشان‌دهنده‌ی احساسات ملی‌گرایانه او نیز می‌باشد. در این شعر، ابتهاج با استفاده از تصاویر زیبا و زنده، عشق و وابستگی خود را به سرزمینش بیان می‌کند.
زندگی شخصی هوشنگ ابتهاج نیز مانند اشعارش پر از داستان‌ها و تجربیات جالب است. او در طول زندگی خود با چالش‌ها و سختی‌های زیادی روبرو بوده است، اما همیشه توانسته است با قدرت به جلو حرکت کند. این تجربیات شخصی در اشعارش منعکس شده و عمق بیشتری به کارهای او بخشیده است.
جایگاه در ادبیات معاصر
هوشنگ ابتهاج در کنار دیگر شاعران معاصر ایران نقش مهمی در تحول شعر فارسی ایفا کرده است. او با آثارش توانسته است مرزهای شعر کلاسیک را گسترش دهد و به شعر معاصر ایران هویتی جدید ببخشد. لقب «حافظ معاصر» که به او داده‌اند، نشان‌دهنده‌ی احترام و ارادت جامعه ادبی به اوست.

یادمان سالگرد
این هفته سالگرد درگذشت هوشنگ ابتهاج است و ما با یادآوری آثار و زندگی‌اش، به پاس زحمات او در عرصه شعر و ادبیات ایرانی، تجلیل می‌کنیم. اشعار او همواره زنده خواهند ماند و نسل‌های آینده نیز از آن‌ها الهام خواهند گرفت.
هوشنگ ابتهاج نه تنها یک شاعر بزرگ بلکه یک فرهنگ‌ساز واقعی است که با آثارش توانسته است دنیای شعر فارسی را غنی‌تر کند. او با توانایی خاص خود در بیان احساسات انسانی و استفاده از زبان زیبا، همواره در یادها خواهد ماند. یاد او همیشه زنده خواهد بود و اشعارش همچنان دل‌های مردم را لمس خواهد کرد.

مسعوداصغرنزادبلوچی

**

برای روایت تازه ایی از جهان ِپیرامون، با توجه به تغییرات اساسی ِاصول های ِاولیه می شود به صورت مساله ی ِتازه ای پرداخت و به یک باور ِجدید دست یافت .مثل تالیف ِیک بنیاد حفظ ِروایت ِجدید که تلاش داشته باشد برای ِثبت اتفاق های ِخوش خیمی که در ادامه ی حیات بشر اتفاق می افتد راه کار ارائه نماید. در راه آرمان شهر وظیفه ی هر انسان ِرو به رشد ِروشن فکر این است که راه را هموار سازد تا بتوانیم آینده را درست تر ببینیم. دید ِدرست و جامع به این بسته گی دارد که هر کس در قبال وظیفه ای که به عهده دارد سمت و سویش را بالاتر از سطح ِمعمول در نظر بگیرد. به عنوان مثال باید وسعت دید را افزایش داد و تا به آن جا پیش رفت که حدس و گمان ها تبدیل شوند به یقین های آزموده ای که در هر مرحله از آزمون جواب داده اند. بنیادهایی که قابلیت های خودش را از دست داده را باید بازنگری کرد و برایش جای گزین های تازه ای بسته به روند ِمعاصر تمدن و حیات پیدا کرد. این کار در هر زمینه ای منطقی به نظرمی رسد و در راه اعتلای هنر از سایر موارد ِ دارای شرایط خاص دشوار تر است. و وظیفه اش در راستای اوج دادن و امتداد یافتن با کلمه بسی بحرانی است و تا آن جا دامن گیر هر شاعری می شود که شاید برای نیل به چنین مقوله ای نسبت به دیگران بیشتر دچار آسیب بشود. شاعر دارد تلاش می کند جهان را با عینک دیگران مورد بازنگری قرار بدهد در جای جای سطرهایش اعتراف می کند که به همراهی نیاز دارد نه هم دلی. چرا که بنیان های پیشین را مناسب حال این روزگار نمی داند و می خواهد با مهربانی متحول کننده و یا شاید تغییر دهنده ی پیش فرض هایی بشود که سالیان متمادی دامن گیر بشر شده است و بال های تفکر او را به واسطه ی بسته شدن و ارادت ورزیدن به گذشته در اسارت خود در آورده را نجات بخشد. به همین خاطر و با توجه به این که احتمالاً در ردیف اول این اتهام قرار می گیرد که نمی شود جهان را در کوچه ای ایستاد و نگریست و تغییر داد خود پیشاپیش اعتراف کرده است که بایست از نشانه ها پیروی کرد و ابتدا به ساکن برای چنین شناختی لازم است که ما کلید های مهم حیات ِ رو به تکامل ِ تفکر معاصر را در اختیار داشته باشیم. مطمئناً اگر کره ی زمین عقل می داشت این همه سال به دور خودش نمی چرخید و در میانه های راه برای خود راه نجاتی پیدا می کرد که خوشبختانه برای ادامه ی حیات ِانسان او را از داشتن چنین نعمتی محروم کرده اند. حزن ماده ی اولیه شعر است و تاریخ ثابت کرده است که هیچ دوره ای نبوده که خالی از حزن و اندوه باشد. یعنی غم همراه جاودانه ی انسان است و محل تمرکز مضاعف آن در قلب شاعر است که این سهم بیشتر را با سر ریز کردن و سرودن به تماشای همه گانی می گذارد. و به تایید و لزوم اجرای این نکته می توان با توجه به حضور همیشه گی حزن دلیلی موجه دانست بر حضور دائمی شعر آن هم در همه ی سطوح و طبقه هایی که شاید خیلی جاها قابلیت تقسیم پذیری در آن ها وجود نداشته باشد.این که ما دچار فصل مشترک یک سری از دردهای مشترک هستیم بیشتر این را می رساند که زخم های ما به جای مداوا دارند کاری تمی شوند و مبادا که از پای ِمان در آورند.

نه برگی بیشتر از درخت می‌افتد
نا بانگی بلندتر از گلدسته
نه سرمای بیرون می‌شود افزون
تنها آدمی ست
که بر چهارپایی ی ِجهالت اصرار می‌ورزد
بی سعی آن‌که چهارپایه‌ی بی‌خردی را
پیش از ابد ِزمانه
بازنگرد

گمانه‌ی برتری بر تن آدمی ست
تمام‌قد
و دکمه‌های اش
باز و بسته‌ی یک‌درمیان غرور،
که -«آری حق با من است!»
بی آن‌که بداند
مرگ ور می‌رود با قلبی که تند می‌زند
با سرانگشتانی که کافی ست
اما چشم نمی‌بیند
گوش نمی‌نشیند بر تخته‌بند تن
بر پرده‌ی صماخ نمی‌رود فرو
میخی که عرض میلاد را
به انتهای میعاد
وصل می‌کند.
میخی که بی‌رحم‌تر از چهارپایه‌ی چهارپایی ی ِجهل
از زیر پا کشیده می‌شود
و عمر به سهولت سر می‌رود
و بر سر آدمی می‌آید!

بی آن‌که درختی ببیند
برگی نچیند

سرمای درون طاقت فرساست
و آدمی پندناپذیر.
***
#شب_یلدای_1398
#مسعود_اصغرنژاد_بلوچی
#شعر_خیامی
#در_وام_داری_شاملوی_بعد_از_نیما
#آدم_مهم_است.

*
شعر حقیقی، خودآگاهانه ترین رخداد ِسُرایش به حساب می آید که جنسیت (مرد و زن) بردار نیست. امّا وقتی که در تحلیل ِتاریخی، به عملکردهای شاعرانه پرداخته می شود در شکل ِحرفه¬ای آثار خلق شده بر مبنای جنسیّت نمی توانیم به الگویی مشخص اشاره نماییم. چرا که در این راستا، هیچ الگوی مشخصی وجود ندارد و تنها درد و درک است که شاعر را راهنمایی می کند تا به سرمنزل مقصود دست یازد. از قوانین و قواعد عروضی تا موسیقی در شعر سپید راه های گوناگونی جهت سرایش پیش پای شاعر قرار می گیرد که می بایست مورد ِتحلیل و بررسی قرار بگیرد تا از انحراف های بی مورد و ایجاد موج های توخالی جلوگیری به عمل آید. در همین راستا و به واسطه ی خمیرمایه سرایش که احساس آمیخته شده با تکنیک است، زنان جامعه ی کنونی ایران به نحوی در یک فرایند تکراری(از لحاظ سابقه رخدادی) قرار گرفته اند تا به نوبه ی خود، حرف ِخود را در رگ ِرویدادهای ِجاری جامعه تزریق نمایند. شلوغ کاری ها و شلوغ بازی های موج سواران شعر بعد از نیما و تسلیم پذیری و تأثیری پذیری سریع زنان موجب گشته است که تعداد بیشتری از آنان دنباله روی جریانات ِبی اساس و ریشه ای بشنود که در برخی موارد حتا از الگو بردای ناشیانه ی جریان های ادبی در غرب نیز کم اهمیت تر بوده است، بشوند. کما این که جامعه مردان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. تنها عامل تفکیک و تمرکز براین موضوع برمی گردد به قوت احساس زنانگی و انعطاف های زیاد آنان که موجب می شود به نوعی در چرخ و فلک موج سواری ها سریع تر اثر پذیر باشند.
به هر حال و حالت در دوران معاصر، حضور ِزنان ِشاعر این نکته را به جامعه گوش زد می کند که شعر و شعور زنان در حال شکل گری بوده و سهم زیادی را نیز از جریانات ادبی به خود اختصاص داده است. به همین واسطه و به دلیل تفکیک نمودن تصمیم های زنانه در مقام سرایش و استقلال بخشیدن به جریانی که ریشه در جنسیت دارد باید میدان مختص آنها را از تصمیم گیری ها و تحمیلگری های مردانه خالی نمود و منتظر رشد و تعالی این جریان شد. قابل به ذکر می باشد که شعر در ذات خود اصلاً جنسیت مدار نیست اما برای ایجاد نظم فکری و تعیین و تبیین جایگاه شعر در اجتماع و تمرکز برای تحلیل آثار، باید معیارهایی را لحاظ کرد که مهم ترین آن ایجاد استقلال فکری ست. همانگونه که همه می دانند تمرین ِمعشوق زمینی برای ابراز، قدرتمندترین بهانه سرایش به حساب می آید که از دیرباز کهن سرایی ها تا معاصرترین جلسات محدود و معین، این محور سرایش به حضور و حیات خود ادامه می دهد.
نگارنده قصد ندارد بیشتر از اشاره ای کوچک به این موضوع گسترده، حرف را به درازا بکشاند؛ چرا که بسط و بحث بسیار مفصلی خواهد شد که امید است در آینده به آن پرداخته بشود. تمرین و تمرکز بر این باور که بافت های جنسیتی هر اجتماع فقط با ایجاد یک نوع نظم اصولی ست که می تواند به پیشرفت دست یازد محوریت اصلی این یادداشت را به خود اختصاص داده است که خواستگاه دردها و درک های زنان جامعه ماست. اینان برای حضور خود در نبض ادبیات بایست به این باور برسند که زاویه ی دید و عینکی که بر چشم و زبان آن هاست تفاوت های بسیاری دارد با آن چه در ذهن و زبان جامعه مردان می گذرد. به همین واسطه باید با میدان دادن به این گونه عملکردها و گوش فرادادن به سروده های این قشر از اجتماع - از دلنوشته های اولیه تا سرودن غزل و رباعی و تجربه کردن سپید سرایی ها - فصل نوینی برای زبان و ادبیات فارسی گشود و بر خصایص منحصر به آن ها اشاره کرد و پافشاری نمود تا بتوان این پتانسیل های نهفته در لایه های اجتماع را شناسایی نموده و برای محکم تر کردن پایه های فرهنگ و ادب از آنان مدد جست.
مسعوداصغرنژادبلوچی25/1/1395
1395/1/25
#مسعود_اصغرنژاد_بلوچی
#شعر_زنان
#زبان
#زبان_و_ادبیات_فارسی

گفت و گو با سحر مقصودی
به مناسبت انتشار چهارمین رمان

#مسعود_اصغرنژاد_بلوچی

به تازگی باخبر شدم جدیدترین رمانِ شما توسط انتشارات کتابسرای میردشتی به چاپ رسیده است. ابتدا، بفرمایید این اثر چه نام دارد و ساختار کلی داستان چگونه است؟
- همانطور که صحبت شد، اخیرا رمان جدیدم با اسم «رقصِ با سایه های ناسوت» از انتشارات کتابسرای میردشتی روانه بازار شده است . و اما خلاصه ای در مورد ساختار کلی داستان:
باید بگویم؛ رمان در دو برهه ی زمانی مختلف و در دو کشور ایران و کانادا پیش می رود.
همانطور که می دانید ذهن در طول رمان خوانی کاملا غیر ارادی به دنبال یافتن الگویی برای همذات پنداری ست، بنابراین در فصل اول فضا سازی ملموسِ دهه ی ۴۰ می تواند خواننده را به راحتی در حال و هوای آن دوره غوطه ور کرده تا ذهن پرسشگر مخاطب را با موفقیت به گذشته پرواز بدهد.
و اما در مورد بخش دوم این کتاب که در سال ۲۰۱۰ میلادی در شهر تورنتو ی کانادا شکل گرفته باید بگویم؛
در این فصل خواننده که هنوز درگیر چگونگی پایانِ بخش اول رمان است ناگهان حقایق زیستی انسانی را در موقعیتی کاملا متفاوت تجربه می کند.
تجربه ای نو از عشق، جدایی، جنون و تنهایی که همگی در فصل اول هم وجود داشته اما شاید جغرافیای کشوری پیشرفته لباسی نو به تن تمام این بدهیات پوشانده است.
در آخر باید بگویم داستان در رمان :«رقصِ با سایه های ناسوت» طوری طراحی شده که مخاطب هیجان زده به دنبال حلقه گمشده ی بین شخصیت های فصل اول و کَرکتر های جدید فصل دوم خواهد بود. کنکاش و کششی با فراز و فر‌ودهایی که گاه دلنواز و رویایی به نظر می رسند و گاه تلخ و شوک آور!
رمان «رقص با سایه های ناسوت» چهارمین اثری ست که در سال های اخیر از شما منتشر شده با توجه به این موضع بازخوردها و سرانه مطالعه رمان ایرانی را در چه سطحی دیده اید؟
- پاسخ به این سوال کمی سخت است، چرا که ارزیابی بازخورد یک کتاب به میزان و سرعت پخش آن کتاب توسط ناشر بستگی دارد. با توجه به اینکه کتاب هایی که تا به امروز به چاپ رسانده ام از مشکل پخش در امان نبوده اما توانسته ام از نظرات خوانندگان به واسطه ی اینستاگرام شخصی ام مطلع شوم. در مجموع نظر مخاطبان نسبت به رمان های که به چاپ رسانده ام بسیار مثبت بوده است. مخاطب بر این باور است که سبک خاص و کشش داستانی به حدی است که شخص را در طول رمان خوانی میخکوب می کند!
بارها برایم نوشته اند که؛ ای کاش فرصت بود تا بی وقفه پای رمان می نشستند تا رمان را به اتمام برسانند. در کل نمودار رشد مطالعه‌ی رمان هایم را به لحاظ موضوع و محتوا در حال اوج گیری می بینم.
و اما در مورد سوال شما نسبت به سرانه مطالعه ی رمان ایرانی ؛
از نظر من رمان و داستان ایرانی همیشه و در هر شرایطی برای مخاطب ایرانی جایگاه خاص خود را داشته است. هر چند این موضوع تازگی ندارد اما باید گفت اگر بی مهرای هم نسبت به رمان خوب ایرانی اتفاق می افتد بیشتر ناشی از عدم معرفی صحیح و تبلیغات است که بخش اعظم آن مربوط به شرکت های پخشی ست که با ناشر در تعامل قرار می گیرند.
در مجموع باید گفت موضوع بازخورد مخاطب، یک فرمول ساده دارد و آن اینکه یک رمان خوب باید در پیشخوان کتاب فروشی های معتبر قرار بگیرد تا بازخوردها به درستی بررسی شود تا رمان خوب جایگاه واقعی خود را پیدا کند .
با توجه به سرریز شدن سیل ترجمه ی رمان های خارجی آیا وضعیت و جایگاه رمان ایرانی را همچنان خوب می بینید؟
- اینجا نه به عنوان یک نویسنده بلکه به عنوان یک خواننده ی حرفه ای باید بگویم خطراتی جدی متوجه رمان ایرانی ست چرا که کتاب های ترجمه بعد از به شهرت رسیدن در کشور مبدع سیر ترجمه در سایر کشورها را در پیش می گیرند. این در حالی است که رمان ایرانی در خوشبینانه ترین حالت به چند نوبت چاپ داخلی دست پیدا می کند.
بنابراین دوباره به پاسخ من در سوال قبل
می رسیم یعنی عدم معرفی صحیح رمان، عدم سرعت پخش رمان و عدم تبلیغات برای دیده شدن رمان، متاسفانه همه و همه آفت هاییست که به جان کتاب های خوب افتاده می افتد.
از این رو نویسنده مجبور است خود را فقط به چاپ مجدد کتاب دلخوش کند.
در خصوص سبک و شیوه خاص خود در حیطه رمان بفرمایید چه شاخصه هایی در رمان های شما نمود بیشتری دارد؟
- در واقع همیشه برآن بوده ام که با نگارش در سبک های مختلف موثرترین ارتباط را با ذهن مخاطب برقرار کنم.
شاید همین نگاه باعث شده که ایده های داستانی را در ژانر های مختلف و با ضرب آهنگی متفاوت در عرصه ی صفحات کتاب به تصویر بکشم. از این رو همه رمان خوان ها با هر سلیقه ای می‌تواند با متن داستان هایی که تا به امروز نوشته ام، ارتباط برقرار کنند. به عنوان مثال؛ مخاطب می تواند رد پایی از سبک هایی چون سیال ذهن، رئالیستی و روانشناسی گرفته تا داستان هایی با تم‌مایه قتل های زنجیره ای به سبک سورالیستی دلهره آور را در رمان ها دنبال کند.
در مجموع باید گفت مشخصه رمان هایی که تاکنون نوشته ام با محوریت آسیب شناسی زنان و تاثیرات آن بر کل جامعه پیش می رود.
داستان های پر هیجانی که آبستن ِ تنش هایی مداوم بین زنانگی و تنانگی ست!
کشش های از جنس مبارزه برای رسیدن، آزادی و‌ یا فرار از مسئولیت پذیری در روابط عاشقانه و یا خانوادگی در کل روایت ها ملموس و قابل تعمق است.
این عملکرد شما ستودنی است چرا که بسیاری از نویسندگان امروز در صدد آن هستند با مباحث شعار زده ، سیمای زندگی را به گونه ای نشان دهند که در واقع آن گونه نیست. در رمان های شما سیمای زندگی چگونه آینگی می شود؟
- ضمن تشکر از حُسن نظر شما، باید بگویم به شخصه بر این باورم که هسته ی اکثر رمان های جاودان دنیا واقیت ها و حتا شاید روزمرگی هاییست که همه انسان ها به نوعی با آن درگیر بوده اند.
واقعیت هایی که گاه غیر قابل باور به نظر می رسند و گاه بنا به دلایل مختلف فرد شجاعت بیان آنچه درونش می گذرد را ندارد!
درست اینجاست که می توان از تفاوتِ نگاه یک نویسنده ریزبین بهرمند شد.
پس نویسنده متبحر کسی ست که بتواند با ظرافت هر چه تمام تر در انتقال احساسات مکتوم انسانی و مکتوب کردن آن ها به روشی قابل فهم موفق باشد.
من همیشه گفته ام نویسندگی نباید به پیچیده نویسی و ثقل نویسی آلوده شود نباید با انگ زرد زدن به هر رمانی آن را از چرخه ی زیست فرهنگی خارج کرد. چرا که به نظر من هدف از رمان نویسی انتقال تجربیات بشری به روشی نو و فارغ از نصحیت ‌و سرزنش است.
بنابراین نویسنده با برانگیختن احساس‌ همذات پنداری مخاطب، از رمان به عنوان منبعی برای آگاهی بخشیدن افراد استفاده می کند .
پس آینه گی در رمان یکی از بهترین روش های آموزش مهارت های روانی، اجتماعی برای بشر امروزیست.
آموزه هایی که برای بدست آوردنشان نیاز به گوش شنوا و اعتراف نیست، نیاز به تایید و تکذیب نیست. بلکه فرد در مواجهه با خود واقعی اش در راستای اصلاح سبک زندگی فردی و اجتماعی خود تلاش خواهد کرد.
کدام بخش از کتاب «رقص با سایه های ناسوت » را مهم تر از سایر فصل ها می دانید؟ می خواهم کمی در مورد آن فصل بدانم، البته بدون اینکه محتوای داستان لو برود.
از نظر من تمام فصل ها از ابتدا و تا پایان جذاب هستند ضمن اینکه همه فصل ها در یک دیگر تنیده شده اند. طوریکه هر بخش جدید با گره افکنی های نو گره های قبلی را از هم باز می کند.بنابراین تفکیک برای برتری دادن فصلی نسبت به فصل دیگر تقریبا غیر ممکن است.
جا دارد قبل از هر چیز در مورد کلیت رمان«رقصِ با سایه های ناسوت» چند جمله ای بنویسم.
این کتاب حول محور سرگذشت دختری به نام ژانیا می گذرد که در شرایط حاد و خاص روانی دست به انتخاب های هولناک می زند.
داستان پوشیده از لایه های مختلف روانی شخصیت های اصلی است که همگی با هم، در تعاملی نابرابر داستان را پیش می برند.
بنابراین فصل مورد علاقه من می تواند قسمتی از رمان باشد که شخصیت اصلی یعنی «ژانیا» در حال واکاوی علت و‌ معلول انتخاب های وحشتناک در طول زندگی اش است.
به عبارتی نقطه ای از رمان که حس همدردی مخاطب با پلیدترین رفتار انسانی هم می تواند برانگیخته شود را بسیار دوست دارم.
به نظر بیدارشدن چنین حسی در مخاطب می تواند نقطه ی اوج این رمان باشد.
به هر حال در این فصل مخاطب آرام آرام متوجه می شود که این زن در بدو رشد گناهکار خلق نشده، بلکه رفتار اطرافیان ناآگاه و نادان او را به ورطه ی تاریک تنهایی و روانپریشی کشانده است.
هدف از این رمان توجه دادن به موضوعات کوچکی ست که شاید خیلی ها از کنار آن بی تفاوت رد می شنوند، است. نشانه های کوچکی که اگر جدی گرفته نشوند می تواند همچو ضربه ای مهلک خود فرد و حتا اطرافیان او را از پا دربیاورد.
از شما ممنونیم که به پرسش های ما صمیمانه پاسخ دادید. ضمن تبریک مجدد برای چاپ چهارمین رمان شما در پایان اگر نکته ای هست که خوانندگان «رقص با سایه ناسوت» برای درک بهتر داستان لازم است به آن توجه نمایند، بفرمایید.
بسیار ممنونم. تنها توصیه ای که می توانم داشته باشم این است که به کتاب «رقصِ با سایه های ناسوت» تنها به عنوان یک رمان نگاه نشود بلکه این رمان می تواند راهنمای خوبی برای توجه دادن به مسائل انحرافی ارتباطی بین افراد نگاه کرد.در پایان از شما برای این گفتگو سپاسگزارم.

#مسعود_اصغرنژاد_بلوچی
#خاتون_شرق
من نویسنده ی تاریخی نیستم، داستان نویس یا شاعر یا روزنامه نگار هم نیستم؛ آن چه که می نویسم را می بینم و از تأثیراتی است که جامعه بر من می گذارد یادداشت بر می دارم و می نویسم. اغلب هم، موقع نوشتن، موسیقی گوش می دهم و البته ناگفته نماند که چندی ست نوشتن را گذاشته‌ام کنار؛ و همین طور تایپ می‌کنم و می‌اندیشم و ناگفته نماند چند تا از کارهایم را به همین خاطر از دست داده‌ام، یعنی یا پاک شده اند یا در فضای مجازی گم شده اند و پیدا نمی شوند و این کار موجب شده روحم آزرده شود و انرژی زیادی از من کاسته شود. شاید بشود گفت که از عمرم به خاطر همین گم شدن ها چند روزی کاسته شده است. من هرگز نتوانسته‌ام روزها را با هم تطبییق بدهم و راستش هیچ وقت هم حدس نزده ام که من کی ام و کجا هستم و هیچ وقت هم به فکر این نکرده‌ام که بخواهم خودم را با دیگران مقایسه کنم تا بفهمم که برترم یا پایین تر! چرا که به گمانم همه ی آدم ها به اندازه ی خود هم هستند هم عجیب اند. باید اعتراف کنم که شاید از دیگران تأثیراتی گرفته باشم اما من شبیه خودمم نیستم و به آن چه که فکر می کنم ایمان و اعتقاد عجیبی دارم. در حال حاضر درگیر توافق نام‌هایی هستم که مرا وا می دارد تا از حقوق شهروندی خودم، محروم باشم. البته شاید به این دلیل باشد که من روستایی ام و باید به آن جا برگردم، اما بحران های عجیبی دوره ام کرده اند و حس مرا وا می دارد که در انتظار تغییرات چشم گیری باشم. من به عنوان یک روستایی اهل ادبیات حس می کنم که جهان در نوعی در باطل و بطالت فرو رفته است و من که احتمالاً خیلی جلوتر از نیاکانم فکر می‌کنم به چیزی بیشتر از نیازهای روزمزه برای ادامه ی حیات نیاز ندارم و این که الان نشستم پشت کامپیوترم و دارم می نویسم را حتی تصور نمی کردم، اما این واقعیت دارد که وقتی خودت را به کائنات بسپاری، امکان ندارد تو را نادیده بگیرد.
دیده می شویم و می بینیم اما چه کسی می خواهد درون ما را ببیند؟ چه قدر با هم از روی صداقت گفت و گو کرده ایم؟ من برای این که بتوانم بنویسم به هیچ چیزی فکر نمی کنم، خود نوشتن سراغم می آید. نوشتن جزیی از من است که از من نمی توان جدایش کرد. این اعتراف نیست، روایت چیزی ست که بسیاری برای خود، در خود انجام اش می دهند. من برای دیگران از خودم می گویم که بدانند؛ آن ها نیز مانند من هستند با این تفاوت که من بارها این را گفته ام که حتی در توضیح دادن ِخود به دیگران مانند آن ها هستم. ولی تفاوت اصلی در این است که من دیگران را در نظر می گیرم، اما خودم به حساب نمی آیم یا شاید در نظر گرفته نمی شوم و جلب این که با این که در نظر گرفته نمی شوم اما همیشه مورد قضاوت قرار می گیرم. در آغار یک مقاله در فضای مجازی این پاراگراف نظرم را جلب کرد:
«استیون پینکر برای فهم دوران روشنگری، بیش از اینکه تاریخ بخواند، به لغت‌نامه رجوع کرده است، وقتی کتاب پینکر، «اینک روشنگری»، را بخوانید، احساس می‌کنید یکی از آن متفکرهای دوآتشۀ روشنگری، دو قرن پیش، در یک غار خوابش برده و حالا در عصر ما بیدار شده. او همچنان هوادار خوش‌بینیِ روشنفکرانی است که خیال می‌کردند وقتی علم به اوج خودش برسد، رنج آدمیزاد هم تمام خواهد شد. روزگار گذشت، علم، قله‌هایش را فتح کرد و فقط یکی از رنج‌های بشریت شد جنگ‌های جهانی، با هشتاد میلیون کشته. پینکرِ خوش‌بین چه توجیهی برای این‌همه مصیبت روزگار ما دارد؟»

برای روایت تازه ایی از جهان ِپیرامون، با توجه به تغییرات اساسی ِاصول های ِاولیه می شود به صورت مساله ی ِتازه ای پرداخت و به یک باور ِجدید دست یافت. مثل تألیف ِیک بنیاد حفظ ِروایت ِجدید که تلاش داشته باشد برای ِثبت اتفاق های ِخوش خیمی که در ادامه ی حیات بشر اتفاق می افتد، راه کار ارائه نماید. در راه آرمان شهر، وظیفه ی هر انسان ِرو به رشد ِروشن فکر این است که راه را هموار سازد تا بتوانیم آینده را درست تر ببینیم. دید ِدرست و جامع به این بسته گی دارد که هر کس در قبال وظیفه ای که به عهده دارد سمت و سویش را بالاتر از سطح ِمعمول در نظر بگیرد. به عنوان مثال باید وسعت دید را افزایش داد و تا به آن جا پیش رفت که حدس و گمان ها تبدیل شوند به یقین های آزموده ای که در هر مرحله از آزمون جواب داده اند. بنیادهایی که قابلیت های خودش را از دست داده را باید بازنگری کرد و برایش جای گزین های تازه ای بسته به روند ِمعاصر تمدن و حیات پیدا کرد. این کار در هر زمینه ای منطقی به نظر می‌رسد و در راه اعتلای هنر از سایر موارد ِ دارای شرایط خاص دشوار تر است و وظیفه اش در راستای اوج دادن و امتداد یافتن با کلمه بسی بحرانی است و تا آن جا دامن گیر هر شاعری می شود که شاید برای نیل به چنین مقوله ای نسبت به دیگران بیشتر دچار آسیب بشود. شاعر دارد تلاش می کند جهان را با عینک دیگران مورد بازنگری قرار بدهد، در جای جای سطرهایش اعتراف می کند که به همراهی نیاز دارد، نه هم دلی. چرا که بنیان های پیشین را مناسب حال این روزگار نمی داند و می خواهد با مهربانی متحول کننده و یا شاید تغییر دهنده ی پیش فرض هایی بشود که سالیان متمادی دامن گیر بشر شده است و بال های تفکر او را به واسطه ی بسته شدن و ارادت ورزیدن به گذشته در اسارت خود در آورده و قص داد با کلام انسان را از زندان ذهن بیرون آورده و او را نجات بدهد. به همین خاطر و با توجه به این که احتمالاً در ردیف اول این اتهام قرار می گیرد که نمی شود جهان را در کوچه ای ایستاد و نگریست و تغییر داد، خود پیشاپیش اعتراف کرده است که بایست از نشانه ها پیروی کرد و ابتدا به ساکن برای چنین شناختی لازم است که ما کلید های مهم حیات ِ رو به تکامل ِ تفکر معاصر را در اختیار داشته باشیم. مطمئناً اگر کره ی زمین عقل می داشت این همه سال به دور خودش نمی چرخید و در میانه های راه برای خود راه نجاتی پیدا می کرد که خوشبختانه برای ادامه ی حیات ِانسان او را از داشتن چنین نعمتی محروم کرده اند. حزن ماده ی اولیه شعر است و تاریخ ثابت کرده است که هیچ دوره ای نبوده که خالی از حزن و اندوه باشد. یعنی غم همراه جاودانه ی انسان است و محل تمرکز مضاعف آن در قلب شاعر است، که این سهم بیشتر را با سر ریز کردن و سرودن به تماشای همه گانی می گذارد و به تأیید و لزوم اجرای این نکته می توان با توجه به حضور همیشه گی حزن دلیلی موجه دانست بر حضور دائمی شعر آن هم در همه ی سطوح و طبقه هایی که شاید خیلی جاها، قابلیت تقسیم پذیری در آن ها وجود نداشته باشد. این که ما دچار فصل مشترک یک سری از دردهای مشترک هستیم بیشتر این را می رساند که زخم های ما به جای مداوا دارند زخم کاری می شوند و مبادا که از پای ِمان در آورند.

**

گفت و گو با کاترین نظری درباره عکاسی معاصر

**

مسعود اصغرنژادبلوچی:

در باره خود و کار خود و همین موضوع «رویارویی» برای ما بگویید؟

كاترين نظرى آذر ١٣٥٩.كارشناسي ارشد گرافيك و فعلا مدرس دانشگاه هستم. مجموعه «رويارويي» با هدف قرار دادن شهر تهران به عنوان محليت، شامل آثار هفت هنرمند بود كه اقدام به بازنمايي اين شهر كردند.

نقطه اشتراك تمام مجموعه ها تعاملى بود كه بين عمل عكاسانه ي هنرمندان و كيوريتور(نمایشگاه‌گردان) براي بازنگري و گسترش سطح معمول امكانات تصويرى شهر تهران و مفاهيم رايج آن شكل گرفت تا لايه ي محتمل روي نقش روزمره تهران كشيده شود و با نفوذ به جنبه هاي مختلف شهر از مناظر داخلي گرفته تا حاشيه شهر اقدام به باز تعريف و گسترش تعاملات محتمل شهرى مي كند. تلاش بر اين بود كه مخاطب صرفاً از خوانش سطحى عكس فراتر رود.

سه گالري در مركز شهر انتخاب شد و مثلثي را تشكيل داد كه مخاطب با سفري كوتاه (پياده روي) در مركز تهران، ما بين اين سه گالرى با تلاش هنرمندان همراه مى شد. بنده با يك مجموعه ١١ فريمى تحت عنوان "قربت/غربت"، با تكنيك فتومونتاژ و تمركز بر روي حاشيه هاي تهران در گالري نات نمايش داشتم.

نمايش فضايي دوگانه و ايجاد قرابتي تازه بين امور اولوهيت و واقعيت از يك سو به واقعيت نزديك مي شويم و از سوي ديگر فاصله مي گيريم.

با توجه به این که چندین تخصص را دنبال می کنید در نهایت کدام هنر را هنر مرکزی زندگی خود می دانی؟

قطعاً عكاسى و از تبحري كه در نرم افزار هاي گرافيكي دارم براي فضاسازى و فتومونتاژ استفاده مي كنم. البته با نقاشي شروع كردم قبل از گرافيك و يك نمايشگاه انفرادى در گالري سعدآباد سال ١٣٨٦داشتم.

بعد از اختراع دوربین نقاشان عملاً دچار بحران شدند ولی با ایجاد تحول از امپرسیونیسم تا کانسپتچوال توانستند بگویند که هنوز دنیای متفاوتی است عالم نقاشی ...حالا درباره عکاسی و این که ما هنوز در حال ثبت اتفاق ها هستیم ....هنر عکاسی را در چه جایگاهی می بینید؟

عكاسي در گذر از آنالوگ به ديجيتال سطح بالاتري از رسانايي در هنر را تجربه كرد؛ سطحي تازه به منزله گذر از وجه بازنمايى، و اين چنين با تعريفي از مواجهه هنرمندانه روبه رو مي شويم تعاملي بين هنرمند با دنيا كه عكاسي را وارد سطح جديدي كرد است. اين مواجهه جديد احتياج به سطح مطالعات وسيعي دارد براي شكل دادن و تفهيم آن چه كه مد نظر عكاس است، يعني عكاس بايستي در مسير مطالعاتى شات بزند و تنها اين چنين است كه مي تواند با روند عكاسي امروز همراه شود. عكاسي امروز به مثابه يك رسانه (مديوم) بين ذهن عكاس و دنياي اطراف عمل مي كند تا بتوانيم با به چالش كشيدن جنبه هاي كلاسيك به نگاهي انتقادي هنرمندانه به واسطه عكاسي داشته باشيم.

جنبه های کلاسیک عکاسی از نظر شما تا کجا مورد استناد است؟

بنظرم چون صرفاً جنبه بازنمايي داشته قابليت استنادش زياد است. در مورد نمايشگاه خودم مونتاژ بسيار نزديك به واقعيت صورت گرفته تا جايي كه وفاداري به واقعيتش را از دست ندهد. سعي كردم احتمالات تازه ايي را به تصوير واقعي اضافه كنم. يعني به سنديت عكس خدشه اي وارد نشود و تجربه مشترك و دركي كه مخاطب از فضاي حاشيه شهر دارد حفظ بشود. گويي كه مخاطب تمامي اين فضاها را تجربه كرده است.

درباره کادر زیبا در فضای ایرانی برای ما حرف بزنید؟

ببخشيد به نظرم اين سوال خيلي درست نيست كادر ايراني و كادر خارجي... اين مرزبندي صحيح و حرفه ايي نيست شايد اِلمان هايى كه استفاده مي شود نشان دهنده موقعيت محلي يك عكاس باشد ولي نمي شود تعميم داد ممكن است يك عكاس اروپايي هم در مورد شرق كار كند مثلاً، بنابراين اين حداقل در مورد عكاسي صدق نمي كند و اصلاً كادر زيبا يعني چه؟ زيبايي تعريفش چيست؟ حالا كادر زيبا به چه كادري مي گويند؟ البته به جای کادر کاش می گفتید زاویه دید!

غرض این که عکس ایرانی چه خصوصیاتی دارد؟

ببينيد من مستند اجتماعي كار نمي كنم يا عكاس خبري نيستم. از ديدگاه من در ژانر خودم عكسي كه فرم و كانسپت در خدمت هم باشند و با هم ديالوگ داشته باشند عكس زيبا محسوب مي شود شايد در پرداخت مفهومم از المان هاي مذهبي يا ايراني استفاده كنم كه البته اين هميشگي نيست ممكن است در يك مجموعه اتفاق بيوفتد و در مجموعه ديگر نه، بنابر اين كادر من، ذهن من است. به عنوان يك عكاس كه گاهي نشان مي دهد من ايرانيم و گاهي نه، بنابراين صفت ايراني براي عكس نمي شود قائل شد، گاهي دغدغه هاي ذهني را مي شود دخيل كرد ولي اين عموميت ندارد .نمونه تاريخي بياورم، مكتب دوسلدورف با عکاسی از سازه‌های صنعتیِ در حال انقراض و اشیای فراموش‌شده‌ی ساخته‌ی بشر نظیر سیلو‌ها، معادن و دهانه‌های آب در سرتاسر جهان و با نورپردازی‌های یکسان و ترکیب‌بندی‌های ثابت و عکاسی سرد و بی‌روح، سبک خاصی را در عکاسی به‌وجود آوردند. و به عینیت‌گرایی نوینی روی آوردند که در آثار عکاسان آلمانی دهه‌های ۱۹۲۰و۱۹۳۰ همچون آگوست زاندر، کارل بلوسفلد و آلبرت رنگر پتچ دیده می‌شد. همچنین نشانه‌هایی از هنر می‌نیمال و هنر مفهومی که دستاورد دوره‌ی معاصر است؛ اما هنوز در ايران همچين چيزي در عكاسي نداريم البته عكاسان مطرح زياد داريم كه هنر معاصر را دنبال مي كنند.

به نظر من در عكاسي معاصر؛ عكس موجودي مستقل و زاييده ذهن عكاس است. و در واكاوي لايه هاي ذهني عكاس شكل گرفته و مي تواند در برگيرنده ويژگي هاي عكاس باشد و هم نباشد.

این تحولات نام برده شده در جهان چه میزان وارد عکاسی ایران شده است.(البته بنده شما را به عنوان یک عکاس فرم و فضا در نظر گرفته ام و اصلا در صدد نگاه کردن به حوزه مستند یا مستند اجتماعی نیستم.) در آثار چند دهه اخیر فارغ از تکنیک های عکاسی در حوزه نور و نگاه آیا حضور سیال ذهن را می پذیرید؟

بله كاملاً.

درباره این نگاه و نظر حرف بزنید؟

خيلي از كارهاي من از ناخودآگاه شخصي من بر آمده اند، مي دانيد كه ناخودآگاهي ناحيه ايى از حيات ذهن است كه خودآگاهي، دسترسي حاضر و آماده ايي بدان ندارد اين نا خودآگاهي ويژگي هايي را بروز مي دهد. نوعي تخليه نيروهاي عاطفي رواني انباشت هاي عاطفي كه به مراتب سيال ترند، راهي براي بيان غير مستقيم آنچه به بيان مستقيم تن نمي دهد.

به نظر شما در حوزه عکاسی پژوهشی آیا ما دارای جایگاه برون مرزی هستیم؟

منظورتون دقيقاً از عكاسي پژوهشي چيست؟

ببینید به نظر من شما و عکاس هایی که شبیه شما کار می کنند در حال یک نوع پژوهش هستند. کتاب هایی که در چند سال گذشته در حوزه عکاسی چاپ شده است را مرور یا ملاحظه کردی؟

بله بدون مطالعه نمي شود جلو رفت. روند كار خود من اين طوري است كه با توجه به ايده ايي كه به ذهنم مي رسد شروع مي كنم به مطالعه فلسفي، جامعه شناسي، اقتصاد و عكاسي تا بتونم مفهومم را پرورش بدهم و اين مطالعه ی تكست(متن) همزمان با مطالعه بصري (عكاسي) جلو مي رود. نمي گویم همه كتاب هاي عكاسي را خوانده ام ولي آن هایي كه در حوزه كارم احساس مي كردم كارآمد هست را خوانده ام و يا مشغولم حتي در حوزه روانكاوى. در مورد عکاسی پژوهشی به جز طهماسب پور و یکی دو نفر دیگر که مثل دكتر شيخ كه در مورد عکاسی ایران قاجار کار کردند چيزي به خاطر ندارم كه بخواهم به لحاظ پژوهشي برون مرزي بررسي اش بكنم.

امّا اين حرف شما را قبول دارم، به نظرم عكاسي معاصر خود به حوزه عكاسي پژوهشى وارد شده است چرا كه توجه به اولین نمونه هاي هنر مفهومی که عکس ها نقشــی اصلــی در اجرای آثار مفهومي داشته و نشانه شناسى در عکس های مفهومی، طبق نظریه پیرس، به اهمیت دلالتهای معنایی در آثار هنر مفهومی مي پردازد، و مي رسيم به این سؤال که، عکس چه نقشــی در دلالت های معنایی هنر مفهومی دارد و بر اين نكته تأكيد مي كنم كه دلالت هاي صريح و ضمنى عكس ذاتاً به عنوان زمينه ايي براي مطالعه و پژوهش به حساب مي آید.

عکاسان ایرانی در این زمینه چه میزان وارد شده اند؟

عكاسي ايران هنری است که در ذات خود همگام جریان‌ها و نظریه‌های عکاسی غرب حركت كرده و ناگزير باید با کلیّت عکاسی هنری جهان سنجیده شود. در نهايت بايد از اين دوران گذر كرد و امروز تلاش هايى در اين زمينه در حال انجام است و كساني هستند که به معاصريت عكاسي مي پردازند که برآیندشان خبر از این دارد که به نظرم نشان از اين دوره گذار دارد.

کمی درباره افت و خیز های عکاسی معاصر برای ما بگویید، با نگاهی به نمایشگاه رویارویی؟

در دوران کلاسیک، هنر بازنمود زيبايي بود با ظهور مدرنیته، این رویکرد به تدریج دستخوش تغییر شد. در دوره ايي از تاريخ نيز ابزارى براي بيرون كشيدن امر منفی بود يعني در واقع هنر در نسبت با دنياي مدرن قرار گرفت و ابژه امر زيبايي شناسانه تغيير كرد و ديگر زيبايي امر مطلوب محسوب نمي شد. در اين ميان عكاسي بهتر از هر بیان دیگر هنری کارآمد بود؛ چون رسانه‌ اي همگاني در دسترس بود و ساده، تقريبا بدون ميانجي بازنمايي مي كرد. عكاسي امر واقعي را برش مي داد و زاويه ديد عكاس در اين برش سهم داشت، يعني واقعيت از مجراي ديد و ذهن هنرمند منتقل مي شد بهره‌گیری از عکاسی به عنوان مدیوم بیانی هنر معاصر به اين ترتيب وارد حوزه هنر مفهومي شد. چون مراتب گذر از عينيت به ذهنيت را پشت سر گذاشتيم. در مورد نمايشگاه «رويارويي» هفت عكاس در پي بازنمایی مفاهیم شهری، از تقابل الوهیت و واقعيت در بين شهري گرفته تا رابطه تن و کار، خط سیر زمان، و پدیده‌ای اجتماعی چون متلک‌گویی به زنان به منظور نمايشي از تعامل بين عمل عكاس و امر معمولي تلاش در بازنمايى و اضافه كردن لايه اي محتوايي به شهر را داشتند كه مثل هر نمايشگاه ديگري قطعا دچار كاستي هايي هم بود كه اميد است در «رويارويى ٢» به انسجام بهترى دست پيدا كند.

شما عکاسی را بین دو عنوان هنر و صنعت چگونه ارزیابی می کنید ؟

در مورد جواب سوال شما نقل قولي از روزنفلد را مي آورم كه عقيده دارد "اين بيشتر طبع عكاس است كه يك عكس خوب را مي سازد نه دوربين عكاسى"در نهايت عكاسي به عنوان يكي از هنرهاي زيبا پذيرفته شده اما تلقي عكاسان مختلف از عكاسي در مقام هنر متفاوت است در كل ابزاري است براى نمايش خلاقيت شخصى از اين رو در حيطه هنر قرار مي گيرد.

خلاقیت شخصی چه میزان می تواند موجب خلق اثر هنری خاص در هنر عکاسی بشود؟

هر نوع خلاقيتي نمي تواند اثر هنري خلق كند خلاقيتي كه بر پايه اصول نظري استوار باشد مي تواند جايگاه خودش را پيدا كند. منظورم اين است كه خلاقيت از دل تمرين تجربه و مطالعه زاييده مي شود و اگر اين گونه نباشد در سطح باقي مي ماند.

** مهرزاد صداقت ** درباره ی ادبیات عاشورایی خصوصاً ادبیات عاشورایی ذیل مفاهیم و مضامین اصیل این واقعه ی بی بدیل تاریخی سال ها می توان باب سخن را گشود و خلق اثر نمود و مهم ترین کار در این باره خوانش آثار برجای مانده می باشد: در این راستا اشخاص بزرگ و بی بدیل زبان فارسی همچون کسایی مروزی، ناصرخسرو، قطران تبریزی، سنائی غزنوی طبع آزمایی نموده و شاید مشهورترین این سرایش ها را به توان در ذیل مرثیه بی نظیر و ترکیب بند معروف محتشم کاشانی باز جست. باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است این صبح تیره باز دمید از کجا کزو کار جهان و خلق جهان جمله در هم است گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب کاشوب در تمامی ذرات عالم است گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست این رستخیز عام که نامش محرم است در بارگاه قدس که جای ملال نیست سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند گویا عزای اشرف اولاد آدم است خورشید آسمان و زمین نور مشرقین پروردهٔ کنار رسول خدا حسین این اثر بی بدیل این ترکیب بند که شاید بیشتر آن را در کتیبه های نصب شده بر رواق ها در ماه محرم دیده باشیم اثری ممتاز است که سال ها در اذهان عمومی مانده و می ماند و از پتانسیل های مهم ارائه فرازهای واقعه کربلاست. همچنین در همین راستا وحشی بافقی در یک ترکیب بند شعری در رثای سالار شهیدان و واقعه ی کربلا ارائه نموده است: روح القدس که پیش لسان فرشته‌هاست از پیروان مرثیه خوانان کربلاست این ماتم بزرگ نگنجد در این جهان آری در آن جهان دگر تیر این عزاست بنگر به نور چشم پیمبر چه می‌کنند این چشم کوفیان چه بلا چشم بی‌حیاست یاقوت تشنگی شکند از چه گشت خشک آن لب که یک ترشح از او چشمهٔ بقاست از پا فتاده است درخت سعادتی کز بوستان دهر چو او گلبنی نخاست شاخ گلی شکست ز بستان مصطفا کز رنگ و بو فتاد گلستان مصطفا استاد شهریار شاعر دلسوخته معاصر درباره و مضمون واقعه عاشورا غزلی خاص دارد که خواندن آن خالی از لطف نیست : شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین روی دل با کاروان کربلا دارد حسین از حریم کعبه ی جدش به اشکی شست دست مروه پشت سر نهاد اما صفا دارد حسین می برد در کربلا هفتاد و دو ذبح عظیم بیش از این ها حرمت کوی منا دارد حسین پیش رو راه دیار نیستی کافیش نیست اشک و آه عالمی هم در قفا دارد حسین سروران، پروانگان شمع رخسارش ولی چون سحر روشن که سر از تن جدا دارد حسین دشمنانش بی‌امان و دوستانش بی‌وفا با کدامین سر کند، مشکل دو تا دارد حسین سیرت آل علی با سرنوشت کربلاست هر زمان از ما، یکی صورت نما دارد حسین آب خود با دشمنان تشنه قسمت می‌کند عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین دشمنش هم آب می‌بندد به روی اهل بیت داوری بین با چه قومی بی‌حیا دارد حسین باز در ادامه ی خوانش آثار بی بدیل در این وادی سلوک و تعالی انسان ساز باید به اثر جناب حسن فرح بخشیان نیشابوری یا همان ژولیده نیشابوری که آن نیز کمتر در اذهان عمومی روایت گردیده است اشاره کرد: عالم همه مست از گل رخسار حسین است ذرات جهان در عجب از کار حسین است دانی که چرا خانه حق گشته سیه‌پوش؟ زیرا که خدای تو عزادار حسین است هر کس به جهان گشته گرفتار نگاری عمری است که ژولیده گرفتار حسین است با این حال و با مروری بر ادبیات عاشورایی از دیر باز تاکنون و در بسیاری از نحله های فکری و جایگاه های متفاوت عقاید واقعه عظیم کربلا خمیر مایه اصیل سرایش و سلوک گردیده است: خشتمال نیشابوری نیز از برکت این سفره ی معنوی نصیب برده است و سروده است: گفته بودی که سرِ نعش تو افغان نکنم نزنم لطمه به رخ، موی پریشان نکنم بر سر نعش تو ای زادهٔ زهرا امروز نیستم خواهر، اگر ترک سر و جان نکنم یا حسین! دست من و دامن تو، خیز ز جای! تا که خون از مژهٔ خویش به دامان نکنم سایه از قامت تو بود مرا روزی چند چه کنم، گر که کنون لطف تو جبران نکنم یاد عطشانیِ لب‌های تو را تا لب گور از دل خویش فراموش حسین جان نکنم این سوکسرایی ها و حماسه‌آفرینی در رثای سالار بی بدیل آزادمردی، دینداری و پایداری کمترین گام در راه اعتلای آرمان های این امام همام است که انجام پذیرفته : رندان تشنه لب را آبی نمی دهد کس گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت اشاره نکته سنجانه حافظ همراه سایر شاعران که این حماسه را به نوعی در فراز و فرود تاریخ روایت نموده اند همه و همه منابعی هستند که می توان با مدد جستن از آن ها درباره شعر آیینی و ارائه متن برای اجرای مداحی از آن ها بهره جست. همچنین باید اذعان داشت که صدای عاشورا در شعر، در موسیقی و حتی در سینما قدم ها دارای جایگاه خاصی است و همچنان باید آن راه را به شیوه صحیح پیگیری نمود و ادامه داد. فیلم سینمایی «روز واقعه» در کنار سریال «شب دهم» و آثاری از این دست همچنان می تواند بر غنای معنوی ادبیات آیینی بیافزاید: ناگفته نماند که در دوران اخیر نیز آثاری خلق گردیده که خواندی و اثر گذار و شنیدنی هستند: نی نوا: حسین علیزاده نی‌نوا که بعدها تبدیل به سمبل موسیقی مذهبی و عاشورایی در ایران شد آلبومی ساخته حسین علیزاده و یکی از معروف‌ترین کارهایی است که در حوزه موسیقی مذهبی در تاریخ موسیقی ایران تولید و عرضه شده‌اند. به گفته علیزاده، نی‌نوا واژه‌ای است که یک معنای چندبعدی می‌توان به آن داد. هم «نینوا» است، هم «نوای نی» و همچنین قطعه‌ای که این نی می‌نوازد؛ در دستگاه نوا است و از نگاه او علت اینکه هرکس با هر عقیده‌ای با این قطعه ارتباط برقرار کرد نیز همین می‌تواند باشد. اپرای عروسکی عاشورا: بهروز غریب‌پور و بهزاد عبدی «اپرای عاشورا» از مجموعه اپراهایی است که با عنوان «اپرای ملی» به همت بهزاد عبدی و بهروز غریب‌پور در سال ۸۷ تولید شد. ارکستر سمفونیک تهران در ۲۴ مهرماه سال ۱۳۹۴ برای اولین‌بار «اپرای عاشورا» را به رهبری نصیر حیدریان در تالار وحدت اجرا کرد. بهزاد عبدی آهنگساز این اثر با الهام از فضای موسیقی تعزیه های ایران، توانسته به استثنای یک تِم، تمامی بخش های این اپرا را در فضای تعزیه بسازد بدون اینکه از تم‌های رایج آن مستقیما بهره برداری کند. وی در این اپرا، امام خوانی، رجزخوانی و اشتلم‌خوانی را در سنت تعزیه بازآفرینی کرده است. با این همه آن چه که قصد بود در این یادداشت بدان پرداخته شود مرور کوتاه و بازخوانی اثاری بود که در باره واعه کربلا ارائه گردیده است. در این راه و باره در دوران معاصر البته آثار ماندگاری خلق گردیده است که اثر گذار و خواندنی هستند: اصلاً حسين جنس غمش فرق مي کند اين راه عشق پيچ و خمش فرق مي کند اينجا گدا هميشه طلبکار مي شود اينجا که آمدي کرمش فرق مي کند شاعر شدم براي سرودن برايشان اين خانواده، محتشمش فرق مي کند «صد مرده زنده مي شود از ذکر يا حسين» عيساي خانواده دمش فرق مي کند از نوع ويژگي دعا زير قبه اش معلوم مي شود حرمش فرق مي کند تنها نه اينکه جنس غمش جنس ماتمش حتي سياهي علمش فرق مي کند با پاي نيزه روي زمين راه ميرود خورشيد کاروان قدمش فرق مي کند من از «حسينُ منّي» پيغمبر خدا فهميده ام حسين همش فرق مي کند ** علي زمانيان

**

مسعوداصغرنژادبلوچی

**

برای ارتباط برقرار کردن و ارتقا دادن سطح فرهنگ فرهنگ مردم هر سرزمین باید شاخصه های اصیل آن سرزمین را شناخت و با مقایسه نمودن ها و مقیاس های اصیل همان سرزمین مورد بازنگری قرار داد. و این لازمه اش ایجاد حرکتی همه جانبه است. حرکتی که هم راستا با اعتقادات مردم باشد و خواستگاه های تاریخی و تحلیلی آن ها را برتاباند. در این راه و .با کمک به کشف پتانسیل‌هایی که داریم می توان محصولات فرهنگی خاص این مرز و بوم را در سبد کالای ایرانی تهیه نموده و حق و سهم خود را در راه اعتلای فرهنگ ادا نماییم و به دست آوریم و تا وقتی چنین نکنیم مطمئناً از سرزمین های دیگر تغذیه خواهیم شد. اصالت های حماسی و آیینی ما آن گونه که لازم است شناسانده نشده اند و جا دارد که ادبیات را از دیر باز مطالعه نموده و هم گام با اسطوره های ادبی و رویکردهای آیینی آن ها معرفی نموده و به عنوان مواد اصلی تغذیه روح جامعه استفاده نماییم و با این کار راهی ایجاد نماییم که در آن مخاطب جایگاه خود را پیدا نموده و از آن استفاده نماید. و پس از بالیدن و شناسایی در همان آبشخور دست به نو آوری بزنیم. نمی شود بدون داشتن پیش فرض وارد دوران های معاصر شد. شاید یکی از علت های رواج ادبیات ترجمه آن هم به این شکل بی سر و ته موجب شده است که این ضعف فرهنگی در ادبیات معاصر رواج پیدا نماید و به هیچ وجه جایگزین نداشته باشد.این عدم جایگزینی محصولات وارداتی با محصولات داخلی یک علت بیشتر ندارد آن هم نپرداختن به آن هاست.به هر حال باید به ابعاد همه جانبه فرهنگ نگاه دقیق انداخت و تعادل را فراموش نکرد. شعر معاصر ما به عنوان یک نمود در حال رشد و ترقی بهترین جایگاه آغاز این گونه تحول هاست که فقط با حمایت شاعر و چاپ آثار شاعران و با کم ترین هزینه مادی می توان بیشت بهره برداری معنوی را آز آن نماییم. این نوع ادبیات ما که ما در حال رشد است و به عنوان یک رویداد مدرن از لحاظ فرم جایگاه ویژه ای دارد لازم است از لحاظ محتوایی حمایت شود البته این بدان معنا نیست که ادبیات فرمایشی ایجاد گردد بلکه با فرهنگ سازی و با معرفی و ارائه پتانسیل های داخلی از هر گونه عملکرد بیرونی جلوگیری کنیم. ادبیات آیینی یک راه خاص است در این باره است که انگار نادیده گرفته شده است.

چون صاعقه در کاسه ی بی صبری ام امروز

از صبح که برخواسته ام ابری ام امروز

مروری بر چندین فیلم سینمایی معاصر با طعم مسعود فراستی

**

مهرزاد صداقت

**

چراغ های ناتمام

قدم زدن با شخصیت های مشهور سینما در سکانس های بی سر و ته آن هم لای قفسه ی کتابخانه های بی بخاری و دارا بودن نور زرد.

هزار پا

رضا عطاران لااقل بیست عدد فیلم از روی خاطرات شخصی خود از شوخی های شهرستانی تا دبیرستانی ساخته است و دایم در حال تبلغ نوعی بونجولیسم رفتاری است که در آن فرهنگ ت چرخ، لات بازی، و دیالوگ های فرهنگ مخفی هی دست به دست می شود و با یک سری عوامل بیست تا فیلم می سازند انگار

من دیوانه نیستم

رضا موتوری، از زمین چمن بازیگری تا بیمارستان های تکراری با تبلیغات تنهایی مبتذل جوانانی که گم شده اند و ترانه های سوزناک و قر دار ترکی که هم چنان در فلش ماشین ها دست به دست می شوند البته بدون حضور ویکتور آلبا با ترجمه احمد شاملو

راه رفتن روی سیم

ممنون موسیقی ممنوع بودن در زیر زمین های تکراری سازهای پر گلایه که در سکوت سوت می شوند و سوت نمی زنند و در برار محتوای سنت و تجدد رنگ عوض می کنند.

پشت دیوار سکوت

با بازیگرانی که هزار بار نقش خود را تکرار کرده اند همراه تکرار دردهایی ه هیچ وقت انگار در سینما قابل درمان نیستند ولی می شود از آن ها همیشه فیلم ساخت

دارکوب

با بازیگرانی که خداحافظی می کنند و دلقک می شوند و در برف دیالوگ هدر می دهند و انگار سینما اتوبان شخصی تمرین سرعت است و بقیه ماشین ندارند البته.

دم سرخ ها

فیلمی که قرار است بیاید و همه را بخنداند آن ه با بازی کردن مجدد مرد ها در نقش زن ها آن هم با هنرنمایی ابرهای بی عبدی در کنار آدم برفی های داغ که اصلاً مثل بهاره کیان افشار در سریال گلشیفته جنس عوض نکرده اند.

یک کیلو و بیست و یک گرم

یعنی فارغ از اسم گذاری موضوع اش را در حد آنونس دنبال کردن آدم را دچار نوعی تکرار سیمینی و نادری می کند از نوع کلوچه های تقلبی که در لاهیجان پخت نمی شوند. یک سوال: چرا از روی دست هم فیلم باید ساخت؟

آخرین بار کی سحر را دیدی؟

مبهوتی تماشا گر در عنوان به همراه یخ زدگی های ذهنی که هرگز نمی خواهند دنیای کارگردان های ما را رها نماید. و تصور می کنند که کارگردان می تواند نقش منجی را بازی کند.

کاتیوشا

ناتاشا بازی در ملاء جنگ عام. آیا با محتواهای یک سرزمین می توان هر گونه رفتار کرد؟ جنگ تمام شده است و اثرات آن باقی ست و به جای اعتراض نباید به شکل یک سیرک درآمد و موضوع را عوض کرد.

همه چی عادیه

ترانه هایی که دهن به دهن قر داده می شود با ریتم شیش و شپش آن هم با هنرنمایی بازیگران کم سوادی که دایم در حال اغواگری مخاطبان ندید پدید خود حس می کنند فوق ستاره اند آن هم فرا تر از نام یک قبیله مشهور و نقش هایی که یک عمر کچل بوده اند و پیر نمی شوند.

داش آکل

صادق هدایت فقط یک داستان دارد و همه باید آن را به شکل فیلم در بیاورند و بسازند. یک بار مسعود کیمیایی به همراه دوستان سیاه و سفید و بار دیگر محمد عرب و گروه طناز چه قشنگه.

و نهایتاً

شعله ور

علی حاتمی دلشدگان در کنار نوازندگی حسین علیزاده و طرح جلد مرتضی ممیز و نوای جاودانه ی محمدرضا شجریان و بار دیگر بعد از آرایش غلیظ با بلبلی ایرج و گلپا از حنجره ی طلایی همایون در حد فاصل ایران و پاکستان و البته موسیقی سهراب پور ناظری و هنرمندی مولانا در غزل بسیار زیبای منسوب به وی در فیلم شعله یا شعله ور!

به نظرم منتظر انیمیشن خاله قورباغه باشیم لااقل لحظات خوشی را با کودکانمان خواهیم داشت.

چون صاعقه در کاسه ی بی صبری ام امروز

از صبح که برخواسته ام ابری ام امروز

مروری بر چندین فیلم سینمایی معاصر با طعم مسعود فراستی

**

مهرزاد صداقت

**

چراغ های ناتمام

قدم زدن با شخصیت های مشهور سینما در سکانس های بی سر و ته آن هم لای قفسه ی کتابخانه های بی بخاری و دارا بودن نور زرد.

هزار پا

رضا عطاران لااقل بیست عدد فیلم از روی خاطرات شخصی خود از شوخی های شهرستانی تا دبیرستانی ساخته است و دایم در حال تبلغ نوعی بونجولیسم رفتاری است که در آن فرهنگ ت چرخ، لات بازی، و دیالوگ های فرهنگ مخفی هی دست به دست می شود و با یک سری عوامل بیست تا فیلم می سازند انگار

من دیوانه نیستم

رضا موتوری، از زمین چمن بازیگری تا بیمارستان های تکراری با تبلیغات تنهایی مبتذل جوانانی که گم شده اند و ترانه های سوزناک و قر دار ترکی که هم چنان در فلش ماشین ها دست به دست می شوند البته بدون حضور ویکتور آلبا با ترجمه احمد شاملو

راه رفتن روی سیم

ممنون موسیقی ممنوع بودن در زیر زمین های تکراری سازهای پر گلایه که در سکوت سوت می شوند و سوت نمی زنند و در برار محتوای سنت و تجدد رنگ عوض می کنند.

پشت دیوار سکوت

با بازیگرانی که هزار بار نقش خود را تکرار کرده اند همراه تکرار دردهایی ه هیچ وقت انگار در سینما قابل درمان نیستند ولی می شود از آن ها همیشه فیلم ساخت

دارکوب

با بازیگرانی که خداحافظی می کنند و دلقک می شوند و در برف دیالوگ هدر می دهند و انگار سینما اتوبان شخصی تمرین سرعت است و بقیه ماشین ندارند البته.

دم سرخ ها

فیلمی که قرار است بیاید و همه را بخنداند آن ه با بازی کردن مجدد مرد ها در نقش زن ها آن هم با هنرنمایی ابرهای بی عبدی در کنار آدم برفی های داغ که اصلاً مثل بهاره کیان افشار در سریال گلشیفته جنس عوض نکرده اند.

یک کیلو و بیست و یک گرم

یعنی فارغ از اسم گذاری موضوع اش را در حد آنونس دنبال کردن آدم را دچار نوعی تکرار سیمینی و نادری می کند از نوع کلوچه های تقلبی که در لاهیجان پخت نمی شوند. یک سوال: چرا از روی دست هم فیلم باید ساخت؟

آخرین بار کی سحر را دیدی؟

مبهوتی تماشا گر در عنوان به همراه یخ زدگی های ذهنی که هرگز نمی خواهند دنیای کارگردان های ما را رها نماید. و تصور می کنند که کارگردان می تواند نقش منجی را بازی کند.

کاتیوشا

ناتاشا بازی در ملاء جنگ عام. آیا با محتواهای یک سرزمین می توان هر گونه رفتار کرد؟ جنگ تمام شده است و اثرات آن باقی ست و به جای اعتراض نباید به شکل یک سیرک درآمد و موضوع را عوض کرد.

همه چی عادیه

ترانه هایی که دهن به دهن قر داده می شود با ریتم شیش و شپش آن هم با هنرنمایی بازیگران کم سوادی که دایم در حال اغواگری مخاطبان ندید پدید خود حس می کنند فوق ستاره اند آن هم فرا تر از نام یک قبیله مشهور و نقش هایی که یک عمر کچل بوده اند و پیر نمی شوند.

داش آکل

صادق هدایت فقط یک داستان دارد و همه باید آن را به شکل فیلم در بیاورند و بسازند. یک بار مسعود کیمیایی به همراه دوستان سیاه و سفید و بار دیگر محمد عرب و گروه طناز چه قشنگه.

و نهایتاً

شعله ور

علی حاتمی دلشدگان در کنار نوازندگی حسین علیزاده و طرح جلد مرتضی ممیز و نوای جاودانه ی محمدرضا شجریان و بار دیگر بعد از آرایش غلیظ با بلبلی ایرج و گلپا از حنجره ی طلایی همایون در حد فاصل ایران و پاکستان و البته موسیقی سهراب پور ناظری و هنرمندی مولانا در غزل بسیار زیبای منسوب به وی در فیلم شعله یا شعله ور!

به نظرم منتظر انیمیشن خاله قورباغه باشیم لااقل لحظات خوشی را با کودکانمان خواهیم داشت.

**

مسعوداصغرنژادبلوچی

جبهه گیری های جمعی در مقابل عملکردهای فردی که شاخصه هایی از نوع دیگر یا اختراع و ابداع فردی را در خود همراه دارد همیشه موجب جدایی و دور ماندن فرد از حرکت جمعی بوده است. فردی که توانسته شاکله های اصیل و اصلی هنر را بشناسد و با اتکا به آن ها برای خود ایجاد شناسنامه ی فردی بکند ابتدا به ساکن دارد در راستای غنای ادبیات و فرهنگ آن سرزمین گام بر می دارد پس تماشاگران و خوانندگان و همکاران و همداستان ها با او اولین کار و وظیفه ای که در برابر این فرد دارند حمایت و توجه است نه این که آن چه را که فرد به تنهایی خود پرورش داده است را با عملکردهای جمعی مورد انتقادهای ویرانگر قرار داده و وی را از ادامه راه بازدارند. و البته باید اعتراف کرد که در بسیاری مواقع تنگ نظری موجب این گونه رفتارهای ناشایست می شود. به زبان دیگر و بیان شفاف تر این که اگر هنرمندی توان دیدن رشد و شکوفایی دیگری یا دیگران را ندارد در باره رفتار فردی و جایگاه هنرمندانه ی خود باید دچار تردید بشود چرا که وظیفه هنرمندان تلطیف نمودن اتفاق ها و رویدادهای جامعه می باشد و کسانی که در این راه مددکار و یاور هنرمندان نیستند فارغ از رفتار غلط خود باید در صدد بازشناخت چهره ی سخیف خود نیز باشند. هنر و هنرمند در راستای ارتقاع فرهنگ و ادب هر سرزمین لازم است کارا باشد و هر فرایند بازدارنده به عنوان یک رفتار ضد ارزشی باید مورد بازنگری قرار بگیرد. شاعران و نویسندگان هر سرزمین باید بتوانند با خود رفتاری معقول و شایسته داشته باشند وگرنه در باره شخصیت خود، شخصیت هنرمندانه خود لازم است که شک نموده و خود را در گروه هنرمند و نویسندگان به حساب نیاورند.

گفت و گوی مسعود اصغرنژادبلوچی با عاطفه کاهانی بازیگر تئاتر

**

خودتان را برای خوانندگان خاتون شرق معرفی بفرمائید؟

عاطفه کاهانی هستم متولد مهر 1370، متاهل هستم و صاحب 2 فرزند دختر و پسر. از حدود 5 سال پیش اولین بار پیش آقای سید جواد حسینی رفتم برای تست، حدود 5 یا 6 ماه بعد به مؤسسه پیشگامان رفتم در یک گروه خانم یک متن مذهبی به نام کربلایی .... کار کردیم، بعد در کنار خانم سحر کاهانی یک نمایشنامه به نویسندگی فهیمه اندیشمند شروع کردیم کار کردیم، و بعد یک فیلم کوتاه برای موسسه پیشگامان بازی کردم، و بعد از آن چند کار صدا کردم. گروه هنری اقاقیا کتاب صوتی، کار کردم. و بعد کلاس های بازیگری سید جواد حسینی استاد عزیزم شرکت کردم. و بعد تاتر کودک و طنز بازی کردم در نیشابور مشهد فاروج، تهران. در فیلم صندوقچه فیروزه قسمت دوم به بعد طراح صحنه، و بازی کردم. یک فیلمنامه کوتاه نوشتم به سرپرستی مجید استیلایی، و در شروع ساختش هستم.

در جشنواره نمایشنامه خوانی 97 نیشابور، نمایشنامه خرس را کارگردانی و بازی و طراحی صحنه کردم، و جایزه بازیگری زن سوم و کاندیدای کارگردانی و کاندیدای طراحی صحنه و کاندیدای بازیگری مرد و برگزیدگی بازیگری مرد را از خود کردیم، و بعد از آن در 6 مرداد در شنبه های خوانش مشهد شرکت کردیم....و در حال حاضر قصد اجرای صحنه ای نمایشنامه خرس اثر آنتوان چخوف را دارم....

یک فیلم کوتاه به کارگردانی آقای سروری بازی کردم. عروسک گردانی و صدای عروسک هم کار کردم. امسال وارد دانشگاه می شوم برای رشته کارگردانی در مشهد.

تئاتر در نگاه ایرانی ها چه جایگاهی دارد؟ از پیشینه تا کنون؟

تاتر در شهر نیشابور ایرادهای زیادی دارد البته من هنوز خیلی کوچک هستم که بخواهم این مسایل را بازگو کنم، تاتر در شهر ما نقطه ضعف های زیادی دارد، چون آموزش خوبی نیست، سالن خوب نیست، مردم علاقه ای به تأتر خوب نشون نمی دهند، مردم بیشتر دوست دارند بخندند و به نمایش های طنز بیشتر تکیه می کنند، اگر آموزش دقیق تر و سالن های بهتر و پیشرفته تری در شهر ما باشد شاید خیلی از ایرادها گرفته بشود، البته ناگفته نماند اخیراً پیشرفت خیلی زیادی در تاتر شهر به وجود آمده، بچه های تآتر تلاش زیادی دارند به خاطر عشقی که به این حرفه دارند... جشنواره و اتفاقات خوبی افتاده است....

ولی هنوز هم خیلی جای پیشرفت دارد و انشاء الله که به وجود بیاید، مردم و مسئولین پشتیبانی کنند...ما منتظر اتفاقات خوب هستیم... و همچنین به اندازه خودمان تلاش کنیم.... ناگفته نماند جناب مسعودی فر رییس اسبق انجمن نمایش زحمات زیادی کشیدند.. انشاالله رییس فعلی هم پیرو راه ایشان به بهتر شدن تآتر شهرمان کمک کنند...در شهر جای یک بلک باکس خالی ست انشاالله کمک کنند و بلک باکس شهرمان هم ساخته بشود.

خواسته های یک بازیگر تئاتر چیست ؟ به نظر شما چگونه می توان به یک بازیگر حرفه ای تبدیل شد؟

خواسته های یک بازیگر تأتر آموزش است تا روز به روز به داشته هایش اضافه بشود، یک بازیگر تأتر برای این که حرفه ای بشود به تلاش کوشش خودش، مطالعه کردن، دیدن شنیدن خوب، آموزش درست دیدن، و همین طور یک بازیگر خوب یک کارگردان خوب هم می خواهد که بتواند راه درست و نشان بازیگر تازه کار بدهد. یک بازیگر تأتر اگر دغدغه و علاقه اش تأتر نباشد و فقط برای سرگرمی اش باشد هیچ وقت پیشرفت ندارد و هیچ وقت نمی تواند یک بازیگر حرفه ای باشد. تأتر آرامش خاصی دارد و تا غرق اش نباشی نمی توانی این حس را درک کنی....البته ناگفته نماند که باید از مسیر سالم بروی جلو تا به هدف ات برسی اگه قرار باشد از مسیر غلط بروی نه ماندگاری و نه پیشرفتی داری، از مسیر درست بروی شاید دیر ولی به هدف می رسی.

جهان یک بازیگر تئاتر حول چه محوری می چرخد؟

جهان یک بازیگر تأتر حداقل از دید من پیشرفت به جایگاه بهتر و رسیدن به هدف والای اش است، مهم نیست زندگیت در چه شرایطی است مهم نیست چند سال داری، فقط باید تلاش کنی، به قول استاد قطب الدین صادقی کسی که هدف دارد نباید بیکار بنشیند و لازم است که مدام تلاش کند.... جهان یک بازیگر تأتر تلاش و کوشش برای هدفش است....

به عنوان یک زن در نقش مادر چه میزان از این هنر را در راستای تعلیم و تربیت فرزندان استفاده نموده اید؟

من برای هدفم می جنگم، به بچه های خودمم همین را می گویم که هر هدفی داشتند برای زندگی شان برایش بجنگند.. حالا چه این هنر چه هر هنر دیگر

برای ما از جهان تئاتر در اجتماع زنان ایرانی حرف بزنید آن ها چگونه تئاتر را دنبال می کنند و برای آن چه جایگاهی قائل هستند؟

خب بستگی به علاقه آن ها دارد، اگر بانویی علاقمند باشد حتماً وقت می گذارد و حتماً تاتر می بیند، ولی هنوز هم بعد این همه پیشرفت بانوهایی هستند که پا روی علاقه خود گذاشتند و نرفتند سراغ تأتر، به خاطر تعصب هایی که هنوز در بعضی نقاط دیده می شود، ولی اگر بانویی دوست دارد تأتر ببیند یا حتی بازی کند و واقعاً علاقه دارد باید پی گیر باشد و نباید درگیر تعصبات بشود ولی اگه بانویی تصمیم به عمل داشت باید برای هدفی مشخص تلاش کند.

به نظر شما چرا مردم کمتر تئاتر می بینند؟ چه به شکل اجرایی چه تصویری؟

نمیدانم دقیقاً واقعاً چرا نمایش زنده که حس و ارتباط مستقیم با تماشاچی دارد هنوز هم کمتر مردم نگاه می کنند، هنوز فرهنگ تأتر خوب جا نیفتاده است خصوصاً در شهر نیشابور، البته در چند سال اخیر خیلی شرایط بهتر شده است.

به نظر شما سطح فرهنگ در حوزه تئاتر دیدن نزول کرده؟ مگر پیش از این مردم تئاتر می دیدند؟

کمی در این چند سال اخیر رشد داشته است، ولی هنوز هم عقب تر از شهر های دیگر هستیم...بله مردم می بینند و مطمئن باشید با رشد بیشتر مردم بیشتر هم برای دیدن تاتر تلاش می کنند. تلاشی که بچه های تأتر دارند می کنند مطمئن باشید پیشرفت زیادی پشت سر دارد.

گفت و گوی مسعود اصغرنژادبلوچی با حمیده منصوری

**

خودتان را برای خوانندگان خاتون شرق معرفی بفرمائید ؟

حمیده منصوری، متولد مرداد ماه هستم. تهران به دنیا آمدم و بزرگ شدم. یک دهه ی شصتی هستم و طبیعتاً دغدغه ها و مشکلات دهه ی شصتی ها را داشته ام و اشعارم هم تا حدود زیادی تأثیر پذیرفته از ذهنیت من از گذشته هستند. مسائلی مثل جنگ، محدودیت ها و فشارهای مختص آن زمان. از سال ۱۳۸۰ به صورت جدی و منسجم به نوشتن شعر پرداختم. سبک غالب شعرهایم سپید است ولی به صورت پراکنده شعر کلاسیک هم گفته ام. اولین مجموعه ی شعرم که در بر گیرنده ی اشعار برگزیده ی حدوداً یک دهه بود در سال ۱۳۹۴ به چاپ رسید.

شعر برای شما آیا یک جهان متفاوت ساخته است؟

قطعا. من زمانی که شعر می نویسم از خودم بیرون می آیم، باید جای خیلی ها باشم که بتوانم شعر تأثیرگذاری بگویم، بشوم یک کولبر، یک محکوم به اعدام، یک دستفروش، یک عاشق در فراق و ...معتقدم شاعر خوب فقط نباید از دغدغه های زندگی شخصی اش بنویسد. شعر، جهان بینی مرا تحت الشعاع قرار می دهد.

شعر دهه های اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟ خصوصا شعر زنان؛ و این که اصلا شهر زنانه-مردانه دارد؟ اسم کتاب های خودتان را بگویید؟ و اگر دارید چند تا شعر که بیشتر با شعر شما آشنا بشویم؟

شعرهای خوب خوانده ام ولی اشعاری هم خوانده ام که تأسف خوردم. تنها مسأله ای که دوست دارم یادآوری کنم این است که شعر با نثر اشتباه گرفته نشود. شعر سپید از آن جایی که از وزن بی بهره است، اگر فاقد ایماژ باشد دیگر شعر نیست و نثر است. طبیعتاً روحیات زنانه و مردانه اشعار را تحت الشعاع قرار می دهد، ولی اگر شاعری شعری نوشت که نشود تشخیص داد که این شعر را یک زن سروده یا یک مرد، از این منظر قابل تحسین است. نام کتاب اول من « تیک تاک چهار دیواری» است. مجموعه ی دوم آماده است ولی هنوز به چاپ نرسیده.

**

1

زمین

در تسخیر ِگورهای آماده

نبض ضعیفی دارد

و کوچ

مُردگی را

با لامپ های ِ نئون

تزئین می کند

2

خانه مرده است

خانه مرده است و هیچ کس

برایش مراسم تدفین نمی گیرد

اینجا تمام اشیاء سرد

در انتظار رفتن

به تیک تاک ساعت های دیواری

گوش می دهند

و خاطرات خاکستر شده را

به یاد می آورند

گذر ثانیه ها،

و نگاه کردن به حرکت عقربه ها

رفتن را به جلو نمی اندازد

خانه مرده است و هیچ دستی

برای تدفینش

یاری نمی کند

***

به نظر شما زبان شعر معاصر در برابر جریان های اصیل زندگی قرار دارد یا در لفافه و کنایه و استعاره می خواهد خودش را مطلع از درد و درک زمانه نشان بدهد و شاید این گونه هم نباشد؟

بنا بر مقتضیات زمانه تا حدود زیادی در لفافه و کنایه آمیز.

شاعر امروز چقدر در میان مردم حضور دارد؟

بستگی به شاعر دارد و دغدغه های اش برای نوشتن. نمی توانم به طور قطعی به این پرسش پاسخ بدهم. شاعرانی هستند که از مسائل و دغدغه های روز می نویسند ولی به نظر من تعدادشان کم است. من بیشتر اشعار عاشقانه می بینم که کاملا جنبه ی فردی دارد.

یعنی به نظر شما مقصر شعر نخواندن نسل حال حاضر شاعرها هستند؟

فکر می کنم اگر شاعران شور بیشتری در اشعارشان ایجاد کنند و فضای ملموس تری بسازند، ممکن است مردم به خواندن شعر بیشتر ترغیب شوند. واقعیت این است که شعر معاصر حرف زیادی برای گفتن ندارد و بیشتر بازی با واژگان است، و از عنصر مهم اندیشه کم بهره است.

درباره حرف و اندیشه و حضور و غیاب آن در شعر امروز حرف بزنید ؟

شعر باید پیام داشته باشد، انگیزه بخش باشد و حتی پندآموز و در بهترین حالت امیدبخش و راهگشا. آنچه می گوید صرفاً بیان احساسات مقطعی شاعر نباشد. شعری که پنجاه سال بعد هم اثرگذار باشد. مثل اشعار شاملو.

لطفاً درباره این بخش اندیشمندانه و پند آموز شعر امروز بیشتر برای ما توضیح بدهید؟ این که فضیلت های حوزه شعر از چشم شاعران پنهان نیست آیا مخاطب امروز در تمام سطوح می‌تواند یک شنونده قابل اعتماد برای یک شاعر تلاش گر در حوزه انتشار اندیشه های اصیل انسانی باشد؟

مقصود من از شعر اندیشمندانه، شعری است که تفکری سازنده با خودش دارد. مثلاً نکوهش یک عمل اشتباه و مخرب اجتماعی که با زبان شعر بیان می شود. تفکر در قالب هنر اثری به مراتب بیشتر دارد.

مقصودتان از شنونده ی قابل اعتماد چیست؟به نظر شما آیا این گونه آثار دوران شان سر نیامده است؟ شعر در قالب پند و اندرز به نوعی از دور افتاده!

ببینید، من خیلی معتقد نیستم که عناصر شعری مختص دوران خاصی هستند ولی اگر پند و اندرز به شیوه ی گذشته امروز جاذبه ای ندارد، می توان از شیوه های نوین بهره برد که اتفاقاً شعر آزاد خیلی به شاعر میدان می دهد. مقصود من از پندآموز بودن شعر، بیشتر، مؤثر بودن بر مخاطب است. شعری که جهت بدهد، این جهت دهی می تواند ایجاد احساس به خصوصی در مخاطب، یا ایجاد انگیزش در راستای رسیدن به هدفی باشد یا تحت تأثیر قرار دادن وجدان عمومی و ...

شاعران امروز دارای چه جایگاهی هستند؟

شاعران امروز در جایگاه حقیقی خود نیستند، از این نظر که اشعارشان آن گونه که شایسته است خوانده نمی شود، نقد و تحلیل نمی شود و طبیعتاً اثرگذاری لازم را ندارد. تا جایی که من اطلاع دارم، مردم، تمایل بسیار بیشتری برای خواندن رمان دارند تا شعر و در این شرایط شاعر مهجور می ماند.

پس یعنی جایگاه در جنس شعر می تواند اثر بخش باشد؟

بله جایگاه اجتماعی شاعر در اثرش تاثیرگذار می تواند باشد ولی نه الزاماً

الزام ها کدام اند؟

اینکه شاعر وقعی به جایگاه اجتماعی خود نگذارد. به عبارتی از جایگاهش بهره ی لازم را نبرد. شاعر به عقیده ی من، مانند هر انسانی که پایگاه اجتماعی ویژه ای دارد، بهتر است بی تفاوت به وقایع روز و پیرامونش نباشد. برای حفظ جایگاه خودش و ماندگار شدن شعرش و همدلی با اجتماع انسانی. حال می تواند در درونیات خودش غرق شود که این باعث می شود از آن چه که باید یا بهتر است باشد، دور بماند.

از خصایص هنر شعر در بازخورد اجتماع و تخصص سرایش برای ما بگویید؟

شعر جان تازه به واژگان می بخشد. در قالب شعر کلمات دوباره متولد می شوند و در هر شعر جایگاه متفاوتی پیدا می کنند، شاید بشود گفت شخصیت شاعر بر روی واژه ها اثر می گذارد. شعر احساس انسان را تلطیف می کند و روان رنجور را متعادل می سازد. اساساً کاربرد هنر همین است که از رنج هم زیبایی بیافریند و گفته ها و ناگفته های درون انسان را به زیباترین شکل ممکن بیان کند .به نظر من زیبایی از رنج می کاهد.

زیبایی از رنج می کاهد؟ این عملکرد در خلق اثر هنری چه شکلی بازخورد دارد؟

زیبایی، شعف می آورد، احساس دلپذیری به وجود می آورد و می تواند از کراهت و زشتی رنج بکاهد. این نظر من است، شاید همه موافق نباشند. هنرمند بر قامت ملال، لباسی زیبا می پوشاند تا دست کم آن را قابل تحمل سازد. درست مانند زمانی که غمگین هستیم و گوش دادن به موسیقی ای که احوالات ما را به زیبایی در قالب موسیقی و ترانه بیان می کند، احساس بهتری پیدا می کنیم.

مسعوداصغرنژادبلوچی
**
1
شعر یا شعر است یا نثر شاعرانه. اینکه متنی به واسطه زمختی زبان ِروایت یا موضوع داستانی لازم است از ظرفیت زبان شعر بهره ببرد نیز یک اتفاق حاشیه ای در زبان شعر است.
شاید با اندکی تسامح اذعان داشت که شعر همه جا حاضر است. یعنی شعر و داستان در تبادل با یکدیگر هستند. روایت در شعر هم وجود دارد منتها شعر در متن داستان صحنه آرایی می‌کند و موضوع را از یکنواختی در می‌آورد و روایت در شعر اگر درست استفاده نشود آن را در یک مدار تکرار دور باطل می اندازد. بیشترین مقدار ادبیات مبتذل دوران معاصر بر می‌گردد به اینکه ابتدا به ساکن هر شخص با هر محتوای ذهنی خود را یک شاعر به حق با پتانسیل مراوده با مخاطب در نظر می‌گیرد و در گمان خود بر این باور است که اگر شعر نسراید مخاطب چیزی را از دست خواهد داد در صورتی که در بهترین شرایط و آرمانی ترین زمان سرایش شعر توسط یک شاعر حرفه ای هیچ مخاطب ِمنتظری وجود ندارد که شخص شاعر قائل باشد به گفتن یک شعر برای او، منتها شعر اصیل و اصلی ادبیات فارسی در ذیل محتوا محوری و بازجست پتانسیل های معنایی و نحوی سعی دارد زبان را ذیل درد و درک زنده نگه داشته و به طول و عرض محتوایی پویایی زبان بپردازد این مهمترین نکته در سرایش شعر خصوصاً در دوران معاصر است.
2
وقتی به موسیقی تکراری این سال ها فکر می کنم احساس می کنم «احمد شاملو» درک نسبتاً درستی از تکرار در موسیقی ایرانی به دست آورده بود. این که با شعرها و تکرارها بر روی یک ارکستر زهی گمان برود که ذائقه و ذهن موسیقیایی را می توان تغذیه کرد اتفاقی است که این روزها در آلبوم های موسیقی رواج بسیار یافته است. بعد از آلبوم «نه فرشته ام، نه شیطان» و « خداوندان اسرار» و آلبوم بسیار موفق «ایران من» «همایون شجریان» گمان می رفت که این نخبگان در حال برگزاری نوعی از موسیقی هستند که ایجاز و ایجاد ِتفاوت در کنار تخصص را بتوان لمس نمود. البته آلبوم های نسبتاً موفق دنیای پاپ هم خبر از ارائه نوعی موسیقی می داد که سمت و سوی ابداع و آغاز را می شد در آن ها لمس کرد که البته اسم های تکراری در کنار ترانه سراها، آهنگ سازها و صداهای مشابه موجب شده موسیقی پاپ دیگر جدیت سابق را نداشته باشد.

اما این که دائماً یک سری شعر و یک نوع موسیقی و آواز آن هم بر روی یک شکل از تحریر آن هم در پرده های بالا را ذیل عنوان هایی همچون پس از 5 سال آلبوم «افسانه چشمهایت» مجوز گرفت و چه و چها ... خبری دیگر به همراه دارد و این یعنی این که مارکتینگ موسیقی از هیچ گروهی چشم پوشی نمی کند.
به نظر می‌رسد دوستان فعال در حوزه موسیقی چه در حوزه موسیقی پاپ و چه در حوزه موسیقی سنتی به آواز خواندن در حمام ذهن خود عادت نموده اند و گمان می کنند ارائه در گام های بالا و به نوعی عامیانه تر، فریاد زدن، یک شاخصه ی مهم و خاص در موسیقی است. به نظرم این گونه اجراها همانند تحریر زدن های بی دلیل «ایرج» و «گلپا» اگر مورد بازنگری قرار نگیرد راه به بی راهه خواهد برد. پیشتر «علیرضا قربانی» با آلبوم هایی همچون «حریق خزان» و «بر سماع تنبور» توانسته بود هم گام با «همایون شجریان» که در حال حاضر کم اشکال ترین هنرمند در عرصه ی موسیقی است به تفاوت ها و جایگاه های خاصی در موسیقی دست پیدا کند، که متاسفانه با آلبوم «افسانه ی چشمهایت» یک پس رفت بزرگ در کار هر دو بزرگوار مشاهده شد و جالب این که آلبوم «حریق خزان» مهیار علیزاده به نوعی یک اتفاق خاص در موسیقی به حساب می آید که از ایشان نیز لااقل در نظر و گوش نگارنده که سال ها شنوده دقیق موسیقی است انتظار بیشتری می رفت. از «گروه شمس کیخسرو پور ناظری» و «صدای سخن عشق» تا هم نوازی های «کیهان کلهر» و «حسین علیزاده» با خسرو آواز ایران «استاد محمدرضا شجریان» خیلی نمی گذرد و چه خوب خواهد بود که کارها همچون گروه پورناظری ها و کامکارها با وسواس بیشتر تهیه و تولید بشود و موسیقی دانان ما لااقل در صدد آن باشند که یا به شکل سنتی کار پیشینیان را برای خوش آمد مذاق ادامه دهند یا اگر در ذهن و زبان دارند کار متفاوت انجام بدهند سعی و دقت بیشتری نمایند.
#همایون_شجریان
#علیرضا_قربانی
#افسانه_چشمهایت
#موسیقی_سنتی
#آواز_خوانی_در_حمام_ذهن
#همیشه_نمی_توان_موفق_بود
#مسعود_اصغرنژاد_بلوچی
#خاتون_شرق
#نیشابور

محدودیت در درجه ی اول باعث عدم آگاهی می شود.

گفت و گو با سیما خالقی؛ هنرمند

**

خودتان را برای خوانندگان خاتون شرق معرفی بفرمائید:

با سلام و درود .

بنده سیما خالقی ،متولد مرداد ماه 1372، لیسانس روانشناسی و علاقمند به هنر. شاخه های هنری ای که دنبال می کنم، تئاتر ، موسیقی، آواز و نقاشی هست. حدوداً پنج سال پیش در دنیای تئاتر قدم گذاشتم و به عنوان بازیگر، سه اجرا در شهرستان داشتم. نقاشی رنگ روغن رو هم، کمی حرفه ای تر دنبال کردم و در حال حاضر، گاهی به طور خصوصی تدریس می کنم .

خواندن را هم از کودکی کم و بیش دنبال می کردم تا این که دو سال پیش جدی تر پیگیر آواز خواندن شدم و کلاس های آواز و ردیف را در محضر استاد رضا شاکری شروع کردم و در بعضی کارگاه های آواز حضور داشتم که هم چنان ابتدای راه هستم و ادامه می دهم ،البته با امید هموارتر شدن مسیر برای بانوان آواز خوان .

من از دوران راهنمایی و دبیرستانم کارهای هنری انجام می دادم و علاقه ی زیادی به هنر داشتم از زمزمه کردن تصنیف ها گرفته تا نقاشی کردن و بازیگری جلو آینه. از آن جایی که برادر بزرگترم موسیقی کار می کرد این علاقه در من بیشتر رشد کرد و همیشه دوست داشتم این مسیر را ادامه بدهم. تا این که وارد دنیای موسیقی شدم اما به خاطر کنکور کارشناسی برای مدتی از این فضا دور شدم.

خانواده ام همیشه حمایتم می کردند و میخواستند که دختر موفقی باشم همانطور که الان می خواهند. با مشورت خانواده ام و مشورت برخی دیگر که معتقد بودند به هنر در ایران زیاد بها داده نمی شود؛ بنابراین موفق بودن در آن راه سخت تر خواهد بود، به همین خاطر کنکور هنر ندادم و با کنکور انسانی، روانشناسی قبول شدم، زیاد پشیمان نیستم از روانشناسی خواندن، چون خیلی در زندگی کمکم کرد. اما علاقه ی من هنر بود و علاقمندی ام به هنر کم نشد و مثل سایه همراهم بود و هست، و برایم باعث خوشحالی است که زیر سایه ی هنر رشد کنم و ادامه دار باشد.

من در کنار ساز زدن نقاشی رنگ روغن رو کمی حرفه ای تر دنبال کردم، و چند سال بعد به طور جدی وارد دنیای تئاتر شدم، دنیایی که در زمان دبیرستان با آن یک اجرا و یک خاطره ی داشتم؛ تا این که بزرگتر و مستقل تر شدم و در انجمن هنر های نمایشی ثبت نام کردم، آن جا با مساعدت استاد و دوستانم متوجه استعدادم در بازیگری شدم و باعث شد خود بازیگرم را باور کنم و بازیگری را کنار نگذارم و ادامه دادم، تا این که همراه دوستانم موفق به اجرای سه تئاتر در شهرستان شدم. کمی بعد تر تصمیم گرفتم خاطرات زمزمه کردن تصنیف های کودکی ام را زنده کنم، بنابراین با حمایت و تشویق خانواده ام در محضر استاد رضا شاکری کلاس های آواز و ردیف را شروع کردم و همچنان در ابتدای مسیر هستم و ادامه می دهم.

هنر آن قدر شیرین است که آدم وسوسه می شود هر قسمت اش را تجربه کند، به خاطر همین چهار شاخه از هنر را تجربه کردم، هر چند که کمی سرگردانی باعث شد، خیلی حرفه ای دنبال نکنم اما الان که می دانم استعدادم در کدام زمینه بیشتر است و می خواهم همان را حرفه ای تر دنبال کنم.

دنیای هنر دنیای وسیع و زیبایی است و باید در زندگی مان جریان داشته باشد چرا که هنر فهم زندگی است، هنر آرامش روح و روان آدم است، و به نظر من انسان بدون هنر دچار مرگ روحی می شود. همان طور که وقتی خودم گاهی به دلایلی از هنر فاصله می گیرم انگار روانم آزرده است. بنابر این قصد ندارم به هیچ وجه از هنر دور بشوم و سعی می کنم هر مانعی که سر راهم وجود دارد را بردارم به مسیرم ادامه بدهم.

در باره اوضاع فرهنگی و اجتماعی هنر تئاتر برای مان مقداری حرف بزنید. از بود و نبود کارگردان تا سالن تمرین و اجرا؟

اوضاع برای تئاتر آن طور که باید باشد، نیست متاسفانه، به خصوص در شهر نیشابور. این مدت که در انجمن بودم و حرف های دوستان فعال و پیشکسوتان تئاتر را شنیدم همه معترض بودند از کمبود امکانات و شرایط نامناسب برای تئاتر. باید به تئاتر بیشتر بها داد، چرا که تئاتر نقش مهمی در جامعه و رویداد های آن داشته و دارد. تئاتر حقیقت را عریان تر، بی پرواتر و واقعی تر نشان می دهد بنابراین تأثیر مهمی بر جامعه و بر مخاطب دارد. پس باید برای آن ارزش قائل شد، همین طور برای هنرمندان، چرا که هنرمندان به عنوان انسان های صاحب تفکر، که خلاقیت نیز دارند، می توانند نگاه عمیق تر به این مسائل داشته باشند و آن را با بازتابی روشن و تاثیر گذار به نمایش بگذارند.

مهمترین مسأله در عرصه ی تئاتر در شهر نیشابور، وجود سالن یا بلک باکس مجهز برای اجرای هنرهای نمایشی است، مکانی که به طور مستقل در اختیار هنرمندان، با مسئولیت چند تن از هنرمندان متعهد و مسئولیت پذیر باشد. و علاوه بر آن بودجه ای برای تهیه لوازم مورد نیاز برای دکور و سالن و همین طور دعوت از اساتید خوب و خبره برای آموزش در زمینه ی تئاتر، چون تئاتر باید اصولی تدریس شود تا نتیجه ی خوبی داشته باشد.

مسئله و دغدغه بعدی از دیدگاه من به عنوان یک زن، وجود محدودیت های است که بیشتر برای خانم هاست، مثلاً محدودیت هایی در نوع لباس پوشیدن و اجراها،که در این شهر وجود دارد اما در پایتخت و شهرهای بزرگ چنین نیست و محدودیت کمتر است . بنده به عنوان عضو کوچکی از افراد فعال در عرصه ی تئاتر و علاقمند به هنر و موسیقی، استدعا دارم پاسخگوی درخواست های نرمندان باشند چرا که انسانیت و شور و شوق با هنر زنده است آن هم برای شهری همچون نیشابور که هنر پرور است.

آیا در محدودیت خلاقیت نقش ایفا می کند و موجب بالندگی می‌شود؟

من معتقدم محدودیت ها تأثیر زیادی بر عدم رشد و خلاقیت دارند، هر چه محدودیت ها بیشتر باشند رشد و بالندگی سخت تر و حتی گاهی، غیر ممکن می شوند. در هنر این محدودیت بیشتر است، محدودیت در درجه ی اول باعث عدم آگاهی می شود، به عنوان مثال وقتی ما محدودیت در رسانه داشته باشیم چطور آگاهی کودکان و نوجوانان بالا می رود.

هر چند که در دنیای امروز، سطح فکر مردم بالاتر رفته است و مادر و پدرهای امروزی سعی می کنند محدودیت ها را کمتر کنند تا به فرزندانشان آگاهی دهند.

درست است که گاهی در بعضی از مسائل، محدودیت لازم است، و در کل جهان محدودیت هایی وجود دارد، اما نه در مسائل پیش پا افتاده و در هنر. هنوز در رسانه ی ما سازهای موسیقی به نمایش گذاشته نمی شود،که مسئله ای پیش پا افتاده است و امثال این، از جمله لغو کنسرت ها و مجاز نبودن صدای زن، و محدودیت های ناعادلانه ای که برای بانوان این سرزمین وجود دارد، که این ها از دید یک جوان کاملاً غیر قابل درک است، جوانی که بعضی قوانین مملکت اش را نتواند درک کند چطور می تواند تابع قوانین باشد و چطور می تواند امیدوارانه در آن مملکت به دنبال رؤیاهایش باشد.

تنها داشتن استعداد و تلاش کافی نیست، تلاش و استعدادی که با محدودیت در کشور مواجه باشد نمی تواند آن چنان نتیجه بخش باشد. لطفاً استعداد کش نباشیم، استعدادها را زنده کنیم و پر بال دهیم. و این که هنر در ایران شفاف نبودنش به دلیل خیلی مسائل جدی تر و یکی از دلایلش ضعیف بودن رسانه ها و واسطه های فرهنگی هست که این واسطه ها حلقه ی پیوند جامعه هنری با کل جامعه هستند و باید نقش پر رنگ تری داشته باشند.

برای داشتن چشم انداز توسعه در حوزه تئاتر چه راهکارهایی آزموده شده است؟

تا جایی که بنده در جریانم، پیشکسوتان جلساتی گذاشتند برای هم اندیشی، و یک نشست هم با حضور جمعی از هنر مندان برگزار شد در جهت هدف گذاری، پیشرفت و توسعه هنر و تقریباً یک سال پیش چند جلسه ورکشاپ تخصصی تئاتر، با حضور یکی دو استاد خبره از مشهد برگزار شد که بزرگواران و پیشکسوتان نیشابور با هزینه ی شخصی خود این کار را انجام دادند اما دیگر برگزار نشد،که به یاد دارم به خاطر سوء مدیریت های ارشاد و برخی کارشکنی ها این ورکشاپ دیگر برگزار نشد و متاسفانه در جریان دیگر کارها، و راهکارهایی که صورت گرفته نیستم.

به عنوان حرف آخر...

یعنی آخرین حرفم را بزنم؟ ممنون از شما و نشریه خاتون شرق که این فرصت را به جوان ها و بانوان می دهید تا درد و دل شان، و خواسته های ِشان را به گوش بقیه برسانند شاید که مرهمی باشد و این که امیدوارم شرایط ایران بهتر بشود در هر زمینه ای، چه اقتصادی، چه هنر و غیره و جوانان امیدوارانه تر در این مملکت فعالیت کنند چرا که ناامیدی خطرناک است هم برای جوانان هم برای مملکت، برای زنده کردن امید، همه باید متحد شویم و تلاش کنیم، مردم و مسئولین با هم و این که یادمان باشد هنر کلید فهم زندگی است پس آن را جدی تر بگیریم.